Czy efekt hamowania powrotu uwagi (IOR) to świadomość przedmiotu bez udziału uwagi czy uwaga bez przedmiotu i udziału świadomości?

The crux of the dispute on the mutual relations between attention and consciousness, and to which I have referred in this paper, lies in the question of what can be attended in spatial attention that obviously resonates with the phenomenological issue of intentionality (e.g., the noesis-noema structure). The discussion has been initiated by Christopher Mole. He began by calling for a commonsense psychology, according to which one is conscious of everything that one pays attention to, but one does not pay attention to all the things that one is conscious of. In other words, attention is supposed to be a condition which is sufficient but not necessary for consciousness, i.e., consciousness is a necessary concomitant of attention, but attention is not a necessary concomitant of consciousness. Mole seeks to validate his stance with data from psychology labs. His view is, however, partly confronted, for instance, by Robert Kentridge, Lee de-Wit and Charles Heywood, who used their experimental research on a neurological condition called blindsight as evidence of a dissociation between attention and consciousness, i.e., that visual attention is not a sufficient precondition for visual awareness. In this meta-theoretical state of affairs, I would like to focus on the cognitive phenomenon most often referred to as Inhibition of Return (IOR) and suggest that, following its micro dynamics from the perspective of micro-phenomenology, it can be used to actually showcase all of the options on both sides of the argument. One of my leading goals would be also to follow Mole’s attempt to link attention with agency but where we differ is that I wish to heuristically articulate the matter in terms of Merleau-Ponty’s phenomenological notion of embodied pre-reflective intentionality.Zagadnieniem kluczowym w dyskusji na temat związku uwagi ze świadomością, do której nawiązuje poniższy tekst, staje się pytanie o to, co może stanowić przedmiot uwagi wzrokowo-przestrzennej. Można je oczywiście także odnieść do fenomenologicznej problematyki intencjonalności (np. sprawy relacji noeza-noemat). W dyskusji tej Christopher Mole przywołuje obecne na gruncie psychologii potocznej przekonanie, zgodnie z którym jesteśmy świadomi wszystkiego, na co zwracamy uwagę, ale nie zwracamy uwagi na wszystko, czego jesteśmy świadomi. Innymi słowy, uwaga traktowana jest tutaj jako warunek wystarczający, ale niekonieczny dla świadomości. Mole przywołuje również na poparcie tej tezy wyniki badań z zakresu psychologii eksperymentalnej. Jednakże, badania chociażby Roberta Kentridge’a, Lee de-Wita i Charlesa Heywooda, dotyczące zaburzenia neurologicznego zwanego ślepowidzeniem (blindsight), częściowo podważają tezę prezentowaną przez Mole’a, wskazując na możliwość dysocjacji uwagi i świadomości w sytuacji, gdy uwaga wzrokowo-przestrzenna nie jest warunkiem wystarczającym dla świadomej percepcji. W kontekście przywołanej dyskusji tematem obecnego artykułu jest efekt poznawczy określany najczęściej jako hamowanie powrotu [uwagi] (Inhibition of Return – IOR). Sądzę mianowicie, że przy zastosowaniu tzw. metody mikrofenomenologii można w zależności od momentu dynamicznej mikrostruktury tego fenomenu wskazać w jego przebiegu wszystkie opcje, które pojawiają się w powyższej dyskusji. Jednym z wiodących zagadnień artykułu jest również propozycja Mole’a powiązania pojęcia uwagi z problematyką sprawczości (agency). Niejako w odpowiedzi podjęta zostanie tutaj próba rekonceptualizacji pojęcia uwagi w kategoriach ucieleśnionej prerefleksyjnej intencjonalności sformułowanej na gruncie fenomenologii przez Maurice’a Merleau-Ponty’ego