Ksiądz Stanisław Fogelweder jako kanclerz królowej Anny, żony Zygmunta III Wazy

The article attempts to show the activity of Stanisław Fogelweder in the service of Queen Anne of Austria (1592-1598), the first wife of Sigismund III Vasa. The aim was to reconstruct the scope of his courtly duties and to present an assessments of his activities, which appear in the letters by the monarch herself, her mother Archduchess Maria Anna of Bavaria, and the courtiers of the queen, as well as in the accounts of foreign diplomats. The period of Fogelweder’s life in which he fulfilled his duties as chancellor and secretary to the Habsburgs is among the least discussed phases of his court and diplomatic career in the literature. The scant interest in this period of Fogelweder’s life may be surprising given the surviving source material. His position at the courts of Sigismund III and Anne of Austria can be reconstructed on the basis of his correspondence – especially his letters to Maria Anna of Bavaria and Jan Zamoyski. In the light of these sources, Fogelweder’s duties, apart from typical chancellery work, included attending audiences and delivering speeches on behalf of the queen, accompanying the monarch on her travels, obtaining and transmitting information, on top of acting as an intermediary in establishing the young monarch’s relations with members of the ruling elite, especially Jan Zamoyski. The commencement of his service at the court of Anne of Austria did not end his activities as a royal secretary or interrupt his relationship with Anne Jagiellon and the court of the queen dowager. This is evidenced by entries in the Crown Metric and information contained in royal accounts. Lasting uninterruptedly for four decades, Fogelweder’s court service was based on loyalty and total devotion to the ruling dynasty. He was usually assessed positively. The queen’s confessor Sigismund Ernhofer characterized him as a good man and an extremely hardworking courtier. Archduchess Maria called him a faithful old servant. Georg Schiechel, the queen’s valet, jealous of Fogelweder’s influence, emphasized the importance of his friendship with Zamoyski. Sometimes, however, his close relationship with the monarchical couple had to be the subject of criticism, painful and incomprehensible to Fogelweder.Artykuł stanowi próbę ukazania aktywności Stanisława Fogelwedera w służbie królowej Anny Austriaczki (1592-1598), pierwszej żony Zygmunta III Wazy. Za cel postawiono odtworzenie zakresu jego dworskich powinności oraz przedstawienie ocen jego działalności, pojawiających w listach monarchini, jej matki arcyksiężnej Marii Bawarskiej oraz innych dworzan królowej, a także w relacjach obcych dyplomatów. Okres życia Fogelwedera, w którym wypełniał obowiązki kanclerza i sekretarza Habsburżanki, należy do najsłabiej omówionych w literaturze przedmiotu etapów jego kariery dworskiej i dyplomatycznej. Znikome zainteresowanie może zadziwiać zważywszy na zachowany materiał źródłowy. Pozycję Fogelwedera na dworach Zygmunta III i Anny Austriaczki można rekonstruować na podstawie korespondencji – zwłaszcza jego listów pisanych do Marii Bawarskiej i Jana Zamoyskiego. W świetle tych źródeł do zakresu obowiązków Fogelwedera, obok typowo kancelaryjnych powinności, należały obecność podczas audiencji i wygłaszanie mów w imieniu królowej, towarzyszenie monarchini w podróżach, pozyskiwanie i przekazywanie informacji, pośredniczenie w zbudowaniu relacji młodej władczyni z członkami elity władzy, zwłaszcza Janem Zamoyskim. Rozpoczęcie służby na dworze Anny Austriaczki nie zamykało jego działalności jako sekretarza królewskiego oraz nie przerywało jego związków z Anną Jagiellonką i dworem królowej wdowy. Świadczą o tym wpisy do Metryki Koronnej oraz informacje zawarte w rachunkach królewskich. Trwająca nieprzerwalnie przez cztery dekady służba dworska Fogelwedera oparta była na lojalności i całkowitemu oddaniu panującej dynastii. Oceniano ją zazwyczaj pozytywnie – spowiednik królowej Zygmunt Ernhofer charakteryzował go jako dobrego człowieka i niezwykle pracowitego dworzanina. Arcyksiężna Maria nazywała go wiernym, starym sługą. Zazdrosny o wpływy Fogelwedera pokojowiec królowej Georg Schiechel podkreślał znaczenie jego zażyłości z Zamoyskim. Czasem jednak jego bliskie relacje z parą monarszą musiały być przedmiotem krytyki, bolesnej i niezrozumiałej dla Fogelwedera