Wokół sporu o genezę i tradycję Lajkonika

The article presents hypotheses about the origins of the tradition of Konik Zwierzyniecki’s march, also known as the Lajkonik, formulated over the course of about 200 years, as well as possible cultural connections of the Krakow custom with traditions and rituals developed by other communities. Due to the so far unexplained origin of the Lajkonik character and numerous scientifically acceptable historical and cultural interpretations of the horse costume used in the procession, the article also attempts to perform a comparative analysis of similar folklore phenomena on the basis of examining symbolic connotations. The introduction presents the multifaceted symbolism of the horse in European culture and the use of its character in various folk rituals, mostly of a religious or apotropaic character. The main part of the text presents the history of the evolution of scientific views on Lajkonik and distinguishes the most important, possible interpretations of the Konik Zwierzyniecki puzzle. The aim of the article is to systematize and collect the hypotheses outlined so far, but dispersed in numerous publications, regarding the origin, cultural and historical significance of the Lajkonik march. The direct subject of the analysis are the monographic studies, diaries, memoirs, protocols and scientific articles presented in the footnotes and bibliography, analyzed by using the comparative and analytical-synthetic method. Although the article does not provide an explanation of the Lajkonik phenomenon, it is a scientifically significant collection of historical, cultural, linguistic and ethnological information on the Krakow custom and similar European traditions. Due to the multifaceted approach to the subject and the presentation of seemingly unrelated scientific findings from separate fields, this text may also be used for further research aimed at unraveling and determining the genesis of the Krakow tradition of Konik Zwierzyniecki.W artykule przedstawiono sformułowane na przestrzeni około 200 lat hipotezy dotyczące genezy tradycji pochodu Konika Zwierzynieckiego, zwanego Lajkonikiem, a także możliwe powiązania kulturowe krakowskiego zwyczaju z tradycjami i obrzędami wykształconymi przez inne społeczności. Ze względu na niewyjaśnione do tej pory pochodzenie postaci Lajkonika oraz liczne, dopuszczalne naukowo interpretacje historyczne i kulturowe używanego w pochodzie kostiumu konia w artykule podjęto także próbę analizy porównawczej podobnych zjawisk folklorystycznych na podstawie badania konotacji symbolicznych. We wstępie przedstawiono wieloaspektową symbolikę konia w kulturze europejskiej oraz wykorzystanie jego postaci w rozmaitych obrzędach ludowych, przeważnie o charakterze religijnym lub apotropaicznym. W głównej części tekstu zaprezentowano natomiast historię ewolucji naukowych poglądów dotyczących Lajkonika oraz wyodrębniono najbardziej istotne, możliwe interpretacje zagadki Konika Zwierzynieckiego. Celem artykułu jest usystematyzowanie i zebranie dotychczas nakreślonych, lecz rozproszonych w licznych publikacjach hipotez, dotyczących pochodzenia oraz znaczenia kulturowego i historycznego pochodu Lajkonika. Bezpośredni przedmiot zainteresowania stanowią prezentowane w przypisach i bibliografii opracowania monograficzne, pamiętniki, wspomnienia, protokoły oraz artykuły naukowe, analizowane metodą porównawczą oraz analityczno-syntetyczną. Mimo że w artykule nie sformułowano wyjaśnienia fenomenu Lajkonika, stanowi on istotny naukowo zbiór informacji historycznych, kulturowych, językoznawczych i etnologicznych, dotyczących zwyczaju krakowskiego oraz podobnych tradycji europejskich. Ze względu na wieloaspektowe ujęcie tematu i prezentację pozornie niepowiązanych ze sobą ustaleń naukowych z odrębnych dziedzin niniejszy tekst może przysłużyć się także dalszym badaniom, ukierunkowanym na rozwikłanie i ustalenie genezy krakowskiej tradycji Konika Zwierzynieckiego