Spiritual Physic, the Struggle between Aghl (Reason) and Hawā (Passion) from Razi Perspective

زمینه و هدف: یکی از موضوع‌های مهم در طب دوره اسلامی، اصلاح اخلاق نفس است. طبیبان دوره اسلامی علاوه بر سلامت بدن به عنوان بُعد جسمانی، به جنبه نفسانی و روحانی انسان نیز توجه داشته‌اند. محمد بن زکریای رازی به عنوان پزشک، فیلسوف و دانشمند قرون ۳ و ۴ قمری در کتاب خود با عنوان «الطب الروحانی» به موضوع سلامت نفس و اخلاق اهتمام ویژه‌ای داشته است. در این پژوهش به نقش عقل و هوی به عنوان دو عامل اساسی در طب روحانی از دیدگاه رازی پرداخته شده است. مواد و روش‌ها: این پژوهش به روش کتابخانه‌ای صورت گرفته و با استفاده از منابع کهن دسته اول و پژوهش‌های معاصر، تلاش گردیده در ابتدا به معرفی رازی و آثارش پرداخته و سپس با محور قراردادن کتاب طب روحانی، دیدگاه‌های وی در موضوع اخلاق نفس بررسی شود. یافته‌ها: رازی در طب روحانی غایت کتاب خود را اصلاح اخلاق نفس بیان نموده و راه رسیدن به آن را پیروی از خرد و گرامی‌داشتن عقل به عنوان بزرگ‌ترین نعمت الهی و نیز دوری از هوی بیان می‌دارد. وی با طرح اصول و معیارهایی برای تشخیص عوامل تهدید کننده سلامت نفس و دفع رذایل اخلاقی در تمام فصول بیست‌گانه کتاب، عقل را ستوده و فیلسوفان را به عنوان خردمندان واقعی عنوان می‌نماید. وی در این کتاب سعی نموده با بیان اصولی ساده به شناسایی رذایل اخلاقی پرداخته و سپس با روش کاملاً عملی چگونگی دفع صفت‌های ناپسند اخلاقی را بیان نماید. نتیجه‌گیری: زکریای رازی به عنوان یک پزشکِ فیلسوف، در اثر طب روحانی خود، اگرچه دنباله رو نظرات فلسفی و اخلاقی افلاطون و جالینوس بوده، اما در نهایت با نوعی ساده‌گویی و روایت‌های داستان‌گونه در فصول مختلف کتاب با محوریت قراردادن عقل سبب گردیده این اثر وی، منبع مهم و قابل توجه‌ای در زمینه چگونگی اصلاح اخلاق نفس و توجه به بعد روحانی انسان برای عموم جامعه گردد.Background and Aim: One of the major issues in medicine of Islamic era is the improvement of the morality of the soul. The physicians of the Islamic period, in addition to the health of the body, as a physical aspect, have also taken into consideration the spiritual aspect of the human being. As a physician, philosopher and scientist of the 6th and 7th centuries AH, Muhammad ibn Zakaria Razi, in his book titled "Tibb ar-Ruhani" (Spiritual Physic), had a special interest in the subject of soul and morality health. In this study, the role of reason and passion as two essential factors in spiritual physic from Razi's viewpoint is discussed. Materials and Methods: This research has been carried out in a library research method and using ancient primary sources and contemporary researches, it is first attempted to introduce Razi and his works and then to place his views on the subject of soul morality by focusing on the book "Tibb ar-Ruhani" (Spiritual Physic). Findings: Razi in "Tibb ar-Ruhani" has stated the ultimate goal of his book is the improvement of the morality of the soul and the way to do so is to follow wisdom and to cherish reason as the greatest divine blessing and yet to avoid passion. He commends the reason by designating principles and criteria for identifying the threatening factors of the health of the soul and repelling moral vices in all the twenty chapters of the book, and defining philosophers as true rationalists. In this book, he has tried to identify the moral vices in simple terms and then to describe very practically the way of dispelling evil qualities. Conclusion: Zakariya Razi, as a philosopher physician, though pursuing philosophical and ethical views of Plato and Galen, by using a simplistic and narrative style in various chapters of the book and focusing on reason has led his work eventually become an important and significant source in field of refining the morality of the soul and paying attention to the spiritual aspect of the human for the society. Please cite this article as: Khakdoost HR, Rajabnejad MR. Spiritual Physic, the Struggle between Aghl (Reason) and Hawā (Passion) from Razi Perspective. Med Hist J 2020; 12(42): 89-97