PETUNGAN DINA KANGGO MANTU ING TULUNGAGUNG (Tintingan Fungsi lan Owah owahaning Tradhisi)

PETUNGAN DINA KANGGO MANTU ING TULUNGAGUNG (Tintingan Fungsi lan Owah-owahahing Tradhisi) Risa Aksari Dewi, Dra. Suwarni, M.Pd. Pendidikan Bahasa dan Sastra Daerah (Jawa) Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Surabaya Rissaaksari@gmail.com Abstrak Petungan yaiku digenahake lan dietung kanthi tliti; wilagan, dina, sasi, taun, lsp. kanggo nemtokake jodho, rejeki, wewaler, lsp. Wujud kabudayan kang ana ing Dhusun Gambar, Desa Mirigambar, Kecamatan Sumbergempol, Kabupaten Tulungagung yaiku Petungan Dina Kanggo Mantu (PDKM). Bab kasebut minangka wujud masyarakat kanggo golek keslametan marang Gusti Pengeran kanggo mantu. Saliyane iku uga nduweni ancas kanggo ngadohake samubarang kang ora dikarepake amarga dina kang dipilih kanggo mantu ora trep. Punjering panliten kang bakal dijlentrehake sajrone panliten yaiku: (1) piguna petungan dina, (2) kepriye carane ngetung dina kanggo mantu, (3) apa fungsine petungan dina kanggo masyarakat ing Tulungagung mligine Desa Mirigambar, lan (4) kepriye owah-owahaning petungan dina kanggo mantu gegayutan karo lumakune jaman. Kanggo nggayuh tujuwane panliten, panliti nggunakake maneka warna konsep. Konsep folklor saka Danandjaja digunakake kanggo mawas wujud folklor. PDKM kalebu saperangan lisan. Sajrone panliten iki kanggo ngandharake ngenani makna nggunakake konsep teorine Pierce, lan pamawase Herusatoto. Kanggo ngandharake ngenani owah-owahaning tradhisi nggunakake pamawase Koentjaraningrat lan Sukarman. Panliten iki nggunkakae metodhe deskriptif kualitatif amarga panliten iki kanggo nggoleki dhata kanthi cara jangkep. Dhata kang digunakake yaiku ngandhut sawijining makna. Saliyane iku dhata kang dikumpulake arupa tembung lan gambar. Dhata kasebut dipikolehi kanthi cara metodhe lan teknik observasi. Tatacara nganalisis dhata sajrone panliten iki nggunanake open coding, axial coding, lan selective coding. Asil panliten PDKM ngandharake ngenani piguna petungan dina tumrap masyarakat ing Tulungagung mligine desa Mirigambar. Ing jaman biyen masyarakat ing desa Mirigambar padha nganut agama Hindu, kabuten saka anane peningglan arupa candhi kanggo sarana ibadah. Wiwitan saka iku petungan dina ditindakake nganti saiki. Petungan dina kasebut disebarake kanthi cara turun tumurun kanthi pathokan kang akeh. Miturut ajaran kang wis disebarake pathokan kasebut ora bisa dipisah-pisah lan ana gegayutane. Pathokan kasebut antarane: (1) taun, (2) penanggalan, (3) sasi, (4) dina lan pasarane, (5) wuku, lan (6) pasungdari. Pasungdari minangka cara petungan dina kang mbedakake karo cara petungan dina ing desa liya. Sarana kang digunakake sajrone petungan dina yaiku epek-epek tangan kiwa. Fungsi saka PDKM yaiku: (1) kanggo golek keslametan saka Gusti Kang Maha Kuwaos nalika mantu, (2) kanggo ngadohne masyarakat saka samubarang kang ora dikarepake, lan (3) kanggo njaga kalestarene petungan dina kang wis ana wiwit jaman leluhur, supaya ora ilang lan cures. PDKM ing jaman saiki lan biyen tamtune ana bedane. Babagan kang beda sajrone PDKM yaiku cara pamilihan tanggal, sarana pengetungan, lan cara ngetung dina. Owah-owahan sajrone PDKM iku dijalari saka rong faktor. Faktor saka njero kang njalari owah-owahane kabudayan yaiku discovery lan invention, dene faktor saka jaba yaiku anane difusi lan akulturasi