IL CASTELLO NEAPOLIS - NOVAS ALLA LUCE DELLE FONTI ARCHEOLOGICHE

Predmet clanka je geneza kasnoantickoga kaštela Novigrad u Istri, koju pokusava pisac sagledavati prije svega u svjetlu arheoloskih izvora i na taj nacin produbiti, a i prosiri ti dosadašnja saznanja, utemeljena uglavnom na pisanim izvorima. Osnovna paznja posveéena je katedrali sv. Marije, sv. Pelagija i sv. Maksima (si. 2, 4, 5) koja pretstavlja prvorazredno vrelo raznih saznanja. Nedavno otkriée (god. 1972) izvornih polukruznih prozora na sjevernom zidu srednjeg broda bazilike (si. 8) ukazalo je, da je usprkos brojnim adaptacijama (1408. i 1580, te 1746. i 1775) ostala prvobitna crkva sacuvana u znacajnoj mjeri, a neke pojedinosti upuéuju cak i na pomisao o postojanju dvaju slojeva gradnje. Starijeg (kraj 5. st.) pretstavlja dvoranska crkva-memorija s upisanom apsidom, mladeg (kraj 6. st.) trobrodna biskupska bazilika s osmerokutnom sjevernojadranskom krstionicom, a u sustav koje ukljucenje kao bitna sadrzajna vrijednost kompleksa i dio starije memorijalne crkve. Slijedi prikaz i analiza 19 kamenih reljefa (T. I; II, 3-5 ; III; IV), izlozenih uglavnom u novigradskom lapidariju, koji se mogu prema zakljuccima pisca oznaciti kao starokršćanski, bizantski i pretkarolinski. Medu njima izdvajaju se zbog svoje kronoloske vrijednosti dio pregradne ploce S 4004 (T. I, 2), ispunjene krizmonom, pregradna ploca S 4024 (T. II, 3), ukrasena na jednoj povrsini kasetiranim poljima, prozorska resetka S 4010 (T. III, 4) s prikazom drva zivota, i pregradne ploce S 4003 (T. I, l) i S 4007 (T. IV, 4). Obrada grobnih nalaza omoguéila je sagledavanje pocetaka starokrséanskoga groblja »sub divo« u Novigradu (5. st.) i utvrdivanje odredenih pretpostavki o smjestaju samog naselja. Prostor groblja pokrivao je, naime, prostrano podrucje od Mandraca do parkajugozapadno od katedrale, a pojedini grobovi otkriveni su na polozaju danasnjih, a to znaci srednjovjekovnih ulica (si. 10), kada se naselje, smjesteno u prvom sloju u jugoistocni dio poluotoka, prosirilo na prostor nekadasnjega ranosrednjovjekovnoga groblja, koje se preselilo izvan grada (oko crkve sv. Agate). N a tom arealu sagledava se i danas u mrezi komunikacija shema rimskoga kastruma, sacuvana i u gradskom tkivu srednjovjekovne komune, koja preuzima i prenosi kastelsku urbanisticku strukturu u mladi dio grada