Public interest and public benefit in urban and spatial planning

U promenama pozicije urbanističkog i prostornog planiranja do koga je došlo u državama u procesu tranzicije, pokazalo se da je koncept “postsocijalističkih” javnih interesa otvoren u svakom od osnovnih i glavnih značenja, što implicira da treba izgraditi, na teorijskom nivou i u planskoj heuristici, šire prihvaćeni okvir koji bi mogao poslužiti i kao zajednički imenitelj za većinu aktera, za kako tako prihvatljivo definisanje i uravnoteženje individualnih (parcijalnih) i zajedničkih interesa u donošenju, pripremanju i ostvarivanju odluka na raznim nivoima planiranja. Evidentno je da u postojećim tranzicijskim uslovima ima malo toga za šta se unapred sa sigurnošću može ustvrditi da predstavlja javni ili opšti interes, a šta, pak, to nije. Kvalitet odluka i njihova šira ili uža društvena relevantnost suštinski zavisi od kvaliteta planske komunikacije i interakcije, pa su stoga njene karakteristike jednako važne za konstituisanje javnog interesa. Javni interes nije prosti zbir niti rezultat pojedinačnih interesa, već postoje drugi suštinski uslovi u definisanju pojma javni interes, a naročito je značajna uloga planske komunikacije za konstituisanje javnog interesa iz interakcije individualnih. U radu se polazi od jednog pojednostavljenja za koje većina autoritativnih komentatora smatra da je opravdano, naime, izjednačava se pojam javnog interesa i javnog dobra. Takođe, ukazuje se na ugroženi legitimitet planiranja, koji prati slom ranijih (“socijalističkih”) javnih interesa. Razrešavanje ovog problema od suštinske je važnosti za budućnost planiranja ne samo u zemljama u postsocijalističkoj tranziciji, nego i za razvojne procese u razvijenim demokratskim zajednicama, nakon urušavanja koncepta države sa socijalnim staranjem i evidentnih socijalnih posledica koje je doneo new right approach. U frontalnom nastupu svojevrsnog socijal-darvinizma, u uslovima tzv. “proto”, tj., nekonsolidovane demokratije, “divljeg” tržišta i “divlje” privatizacije, i nerazvijenog građanskog društva, a naročito na sve načine ograničavanog javnog uvida i javnog polja, većina aktera ne postupa po pravilima Habermasove “nesputane komunikacije”, već se vlada prema drugim društvenim obrascima, za koje su karakteristični individualna i grupna sebičnost, manipulacija i tzv. “sistematska i organizovana mobilizacija pristrasnosti”. Utakvim okolnostima, čini se važnim pitanje šta se uopšte može očekivati od novih pristupa u planiranju, a naročito od paradigme komunikacijskog odnosno kolaborativnog planiranja i na koji način može šira participacija javnosti pomoći boljoj, tj., demokratičnijoj i kvalitetnijoj planskoj praksi? U radu se pokazuje da se, usprkos manjkavostima novih pristupa, u planiranju veoma dobro može iskoristiti racionalni i produktivni potencijal novih pristupa u planiranju. Za razvoj emancipatorskog i modernizatorskog planiranja od suštinske važnosti je da planeri-istraživači igraju na kartu javnosti, kontrole od strane javnosti, zaštite javnog interesa i participacije koja tome vodi, a naročito one u kojoj važnu ulogu imaju građani.The changing position of urban and spatial planning in transitional countries presents the concept of “post-socialist” public interest in all its complexity of meaning. It implies the need for a wider accepted frame in both theoretical and heuristic planning which brings under the common denominator the majority of actors. In this way it is possible to define and balance individual (partial) and common interests in considering, making and carrying out decisions at different levels of planning. It is obvious that in the present day transition situation there is very little that can be safely pronounced in advance as having (or not having) public or general interest. The quality of decisions and their social relevance essentially depend on the quality of communication and interaction in planning which is equally important for the constitution of public interest. In the paper there is a simplified equation between public interest and public benefit which is justified by most authoritative writers. Also we show the endangered legitimacy of planning which follows the breakdown of former (“socialist”) public interest. Solving this problem is crucial for the future of planning not only in the post-socialist transition countries but also for development processes in advanced democracies, after the collapse of the social state and evident social consequences of the “New Right approach”. In conditions of a certain kind of social Darwinism, “proto”, i.e. unstable democracy, “wild” market and “wild” privatisation, undeveloped civil society, strongly limited public insight and access to the place of action, most actors do not follow the rules of Habermas’ “unrestrained communication” but behave according to different social patterns, characterised by individual and group egoism, manipulation and the so-called “systematic and organized mobilisation of partiality”. In these circumstances an important question comes up: what, if anything, can be expected from new approaches to planning, especially from communication i.e. collaborative planning and how can greater public participation help create better and more democratic planning practices