FIRE AND THE RULERS ON FIRE IN THE PRE-ISLAMIC TURKISH CULTURE (IN THE LIGHT OF MATERIAL CULTURE TRACES)

Ateşin bulunması ve kontrol edilmesi insanlığın gelişimini dinsel, düşünsel, sosyoekonomik olarak etkileyen, toplumsal yaşayışına yön veren önemli bir unsurdur. Öyle ki bazı inanç sistemlerinde tanrıların hediyesi ya da gazap aracı olarak kabul edilen ateş, başlı başına da bir tapım ve din oluşturacak güce sahip olmuştur. Eski Türklerin de ateşe büyük önem verdikleri, bazı inanışlarını ateş ve onunla ilgili unsurlar etrafında geliştirdikleri anlaşılmaktadır. Ateş ile tanrı, güneş, ocak, alev, ışık, duman, iyi-kötü ruhlar, hastalık, şifa, ödül, ceza gibi fiziki ve metafizik kavramlarla kurulan bağlantı sayesinde ateş kültü bazen esas bazen ise yardımcı bir unsur olarak Türk inanç dünyası içinde önemli bir yer işgal etmiştir. Ateşin sahip olduğu öneme bağlı olarak yakılış yeri, zamanı, şekli ve nedeni etrafında çeşitli ritüeller gelişmiş, kutsal ateşi yakmak ve kontrol etmek ancak seçilmiş kişilerin yetkisine verilmiş, bu kişiler ateş marifetiyle tanrı ve ruhlardan haber aldıkları gibi saçı, adak, kurban ve ölülerin ruhlarını tanrılara ulaştırmayı başarmışlardır. Bu çalışmada İslamiyet öncesi Türk kültüründe ateş kavramı etrafında gelişen inanış ve ritüeller ile kutsal ateşi kontrol etme kudret ve yetkisine sahip kişi ve yaratıkların incelenmesi amaçlanmıştır.Finding and controlling of fire is an important element that affects the development of humanity in a religious, intellectual, socioeconomic and social way. So that in some belief systems the fire, which is considered to be the gift of the gods or the means of wrath, has had the power to create itself a religion and worship. It is understood that the ancient Turks attach great importance to the fire and develop some beliefs around fire and elements related to it. Fire cult has sometimes occupied an important place in the Turkish beliefs world as an essential element and sometimes as an auxiliary element thanks to the connection established with physical and metaphysical concepts between fire and god, sun,lightning, stove, flame, light, smoke, candle, good-bad spirits, illness, healing, reward and punishment. According to the importance of the fire, various rituals developed around the burning place, time, form and reason but burning and controlling the sacred fire were only given to the authority of the elected people, who have succeeded in reaching the hair, vows, sacrifices and spirits of dead to the gods as they have heard from gods and spirits via fire. In this study, it was aimed to examine beliefs and rituals that developed around the concept of fire with the people and creatures having power and authority by controlling the sacred fire before pre-Islamic Turkish culture