Öncü sûfîlerden Fudayl b.‘Iyâd’ın (öl.187/802) ilmî şahsiyeti

Tâbi‘înden sonraki ilk tabakada yer alan öncü sûfîlerden Fudayl b. ‘Iyâd, İslam ilim tarihinin önemli isimlerinden birisidir. Neseben Arap olan Fudayl’ın hayatı Horasan, Kûfe ve Mekke olmak üzere üç bölgede geçmiştir. Kûfe yıllarını yoğun bir şekilde ilim tahsili ile geçiren Fudayl’ın üstadları arasında Ebû Hanîfe, Mansûr b. el-Mu‘temir, ‘Atâ b. es-Sâib, Ebû Muhammed el-A‘meş ve Süfyân es-Sevrî gibi bazı isimler yer almaktadır. İslâm ilim tarihinin etkili şahsiyetler eliyle yetişen Fudayl’ın talebeleri arasında Süfyân b. ‘Uyeyne, Abdullah b. Mübârek ve İmâm Şâfi‘î gibi bazı önemli isimleri de zikretmek gerekir. Zamanın önde gelen âlimlerinden kabul edilen Fudayl, tasavvufî neşvesiyle de temeyyüz etmektedir. Bu çalışmada Fudayl’ın tasavvufî yönü değil daha ziyade ilmî yönü ele alınacaktır. İlim ve amel bütünlüğünü savunan Fudayl amele sevketmeyen ilmi faydasız ve fuzuli gördüğü gibi ameli de imanın bir parçası görmüş, amelsiz imanı kabul etmemiştir. Manevî hayatını hep ilmin rehberliğinde tanzim etmiştir. Kur’ân ve sünnet bütünlüğüne dikkat çeken Fudayl, dinî hayatın ikâmesinde Kur’ân ve sünnetten sadece biriyle yetinilmesini doğru bulmamıştır. Görüş ve düşünceleriyle Ehl-i sünnetin teşekkülüne ve bu anlayışın toplumda hâkim olmasına katkı sağlayan Fudayl, Ehl-i sünnet dışı gördüğü bid‘at ehli fırkalara karşı da yoğun bir fikrî mücâdele içinde yer almıştır. Onun anlayışına göre dinin ikâmesi ancak ehl-i bid‘atle mücâdeleyle mümkün olmaktadır