Praktyka pisarska Polaków wobec normy ortograficznej

Jednym z czynników wpływających na właściwe posługiwanie się słowem pisanym jest opanowanie normy ortograficznej. Polska pisownia wśród wielu, nawet wyrobionych, użytkowników języka uchodzi za szczególnie trudną do opanowania, nie dziwią zatem doniesienia o niezadowalającej sprawności ortograficznej współczesnych Polaków (por. Dalgiewicz, Przyczyna 2007; Kutereba-Irzyk 2007; Krzyżyk, Synowiec 2011; Pawelec 2014). Jednym z ważniejszych czynników wpływających na stan kompetencji ortograficznej ogółu społeczeństwa są wzorce, których dostarcza inteligencja. W tym kontekście badania nad uzusem językowym ludzi wykształconych mogą mieć duże znaczenie społeczne. Językoznawcy, śledzący zapisy kompendiów ortograficznych, słowników i poradników oraz prowadzący rozważania o sposobie formułowania przepisów, piszą o wielu niekonsekwencjach, niejednoznacznościach i nieprecyzyjności reguł ortograficznych. Podają przykłady problemów ortograficznych sprawiających szczególne problemy użytkownikom języka (por. Dyszak 1993; Kosek 1999; Zbróg 1999; Saloni 2001; Bąba, Skibski 2003; Cieślikowa 2003; Klimczak 2004; Nowowiejski 2004; Przybylska 2008). Bywa, że eksperci różnią się w ocenie pewnych zjawisk ortograficznych (por. Łozińska, Zdunek 2011; Rogowska-Cybulska 2011; Ginter 2016). Dyskusje wywołuje też sposób wprowadzania zmian w ortografii, który zasadnym czyni pytanie o to, co obowiązuje w pisowni, a co nie (por. Saloni 2011; Bień 2017). Powody te skłaniają do podjęcia szerszej refleksji nad praktyką pisarską Polaków w kontekście współczesnej normy ortograficznej. Zasadniczym celem publikacji było zbadanie sposobu funkcjonowania normy ortograficznej wśród użytkowników języka, którzy ze społecznego punktu widzenia winni mieć wysokie kompetencje w posługiwaniu się normą ortograficzną. Grupa badanych liczyła 223 osoby. Znaleźli się w niej ludzie zobligowani z racji wykonywanego zawodu do przestrzegania poprawności językowej (urzędnicy, dziennikarze, nauczyciele) oraz studenci, którzy z tytułu studiowanego kierunku (administracja, filologia polska) zyskają uprawnienia do wykonywania wybranych zawodów. Badania własne zostały zaprojektowane w oparciu o zaprezentowane we wstępnych rozdziałach teoretycznych problemy dotyczące funkcjonowania współczesnej normy ortograficznej. Przyjęto, że wyniki badań własnych pozwolą odpowiedzieć na następujące pytania badawcze: 1) Które miejsca polskiej normy ortograficznej sprawiają największe problemy wyrobionym użytkownikom polszczyzny? 2) Jakie problemy ortograficzne cechuje największa wariantywność w uzusie wyrobionych użytkowników języka? 3) Czy najtrudniejsze miejsca polskiej normy ortograficznej mają związek ze zmiennością normy? 4) Czy doświadczenie w posługiwaniu się językiem pisanym wpływa na sprawność ortograficzną piszących? 5) W jakim stopniu autoocena badanych i ich środowiska odnosi się do ich autentycznej sprawności ortograficznej? W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety, składający się z zadań z zakresu ortografii, dotyczących przede wszystkim zasady konwencjonalnej polskiej ortografii, ale także pisowni opartej na zasadzie fonetycznej, morfologicznej oraz historycznej. Kwestionariusz zawierał również metryczkę, w której pytano o wiek, wykształcenie, miejsce i staż pracy oraz o ocenę własnej sprawności ortograficznej i ocenę pod tym kątem swojej grupy zawodowej. Przedstawiono praktykę pisarską badanych w odniesieniu do tzw. miejsc trudnych polskiej ortografii, czyli pisowni łącznej i rozdzielnej, użycia wielkiej i małej litery, pisowni zapożyczeń, wybranych przyrostków i zakończeń, pisowni końcówek dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich zakończonych na -ja, -ia oraz -ea, pisowni wyrazów z trudnymi grafemami oraz pisowni skrótów i skrótowców. Ponadto przedstawiono wyniki badań nad zależnością między sprawnością ortograficzną badanych a doświadczeniem w posługiwaniu się językiem pisanym oraz samooceną i oceną środowiska. Przeprowadzona analiza pozwoliła wskazać miejsca ewidentnego rozejścia się uzusu z normą (m.in. pisownia cząstki by ze spójnikami i partykułami, pisownia cząstki eks, wieloelementowych przymiotników złożonych, nie z rzeczownikową nazwą własną, pisownia skrótów i skrótowców), wykazała istotne różnice między wariantywnością w uzusie a wariantywnością w normie, a także dowiodła, że zasadnicze znaczenie dla poprawności ma nie tyle czas wprowadzenia zmian, ile ich oparcie na uzusie. Wyniki badań wskazują na istnienie związku między doświadczeniem w posługiwaniu się językiem pisanym a sprawnością ortograficzną piszących, a także słabej zależności między samooceną a sprawnością ortograficzną. Przeprowadzone badania wpisują się w szerszy kontekst badań nad uzusem i w dyskusję na temat źródeł normy językowej. Autorka stoi na stanowisku, że określanie przynależności danej formy do normy lub sytuowanie jej poza normą powinno dokonywać się na podstawie obserwacji społecznego zwyczaju, a w procesie kodyfikacji należy brać pod uwagę fakt, iż arbitralne rozstrzygnięcia w odniesieniu do miejsc dyskusyjnych nie rozwiązują żadnych problemów.Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” w latach 2019–2022.Uniwersytet w BiałymstokuAwramiuk E. (2013a), Pisownia polska w ostatnim siedemdziesięcioleciu, w: A. Dunin-Dudkowska, A. Małyska (red.), 70 lat współczesnej polszczyzny. Zjawiska, procesy, tendencje, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 563–579.Awramiuk E. (2013b), Współczesna pisownia polska: między normą a uzusem, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 22–32.Awramiuk E. (2016), Wariantywność pisowniowa frazeologizmów we współczesnych słownikach jednojęzycznych, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 16, s. 29–39.Awramiuk E. (2018), Pisownia polska – norma skodyfi kowana w ostatnim stuleciu, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 79–92.Awramiuk, E., Andrejewicz, U. (2016), Miejsca niedookreślone w polskiej interpunkcji – wybrane zagadnienia, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 7–18.Awramiuk E., Krasowicz-Kupis G., Wiejak K., Bogdanowicz K. (2015), Bateria testów pisania BTP IBE. Podręcznik, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.Baciocha E. (2018), Interpunkcja współczesnych tekstów publicystyczno-dziennikarskich, w: E. Awramiuk, A. Rozumko (red.), Z problematyki kształcenia językowego, t. 7, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 61–74.Bańko M. (2003), Słowniki ortografi czne w Polsce – fenomen socjologiczny, „Prace Filologiczne”, t. 48, s. 7–32.Bańko M. (2008), O normie i błędzie, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 3–17.Bańko M. (red.) (2010), Polszczyzna na co dzień, Warszawa: PWN.Bańko M. (2013), Skróty i skrótowce, w: E. Czerwińska, R. Pawelec (red.), Polski z urzędu. O poprawności języka urzędowego, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, s. 79–87.Miodek J. (1983), Kultura języka w teorii i praktyce, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.Müldner-Nieckowski P. (2007), Wielki słownik skrótów i skrótowców, Wrocław: Wydawnictwo Europa.Nowowiejski B. (2004), Glosa do wyników kontroli realizacji ustawy o języku polskim, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 4, s. 133–147.NSO PWN: Polański E. (red.) (2002), Nowy słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, Warszawa: PWN.NSPP: Markowski A. (red.) (2002), Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Oronowicz-Kida E., Myszka A. (2014), Świadomość językowa gimnazjalistów i studentów w zakresie używania nazw własnych, w: J. Nocoń, A. Tabisz (red.), Świadomość językowa, Opole: Uniwersytet Opolski.Osiewicz M. (2007), Czy potrzebna jest reforma polskiej ortografii, „Polonistyka” 2007, nr 9, s. 18–23.Pawelec R. (2013), Kreska kresce nierówna – o użyciu łącznika oraz (dwojako zapisywanego) myślnika we współczesnej interpunkcji i ortografii, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 69–79.Pawelec R. (2014), Ortografia w urzędzie, czyli o tym, o co urzędnicy chcieliby zapytać językoznawców, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 19–28.Perlin J. (2006), Kilka uwag na temat pisowni i odmiany polskich nazwisk, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 50–56.Bańko M., Krajewska M. (1996), Słownik wyrazów kłopotliwych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Pietras I. (2008), Dysortografia – uwarunkowania psychologiczne, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.Piotrowicz A., Witaszek-Samborska M. (2011), Poradnictwo językowe a zmiany w normie skodyfikowanej, „Język Polski”, z. 2–3, s. 125–133.Piotrowski T. (1996), Kto pisze rekwiem, ręka do góry…: o normach ortograficznych, „Język Polski”, z. 2–3, s. 218–221.Piper D. (2003), Współczesna polska ortografia w szkole na przykładzie gimnazjum, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.Piper D., Saloni Z. (2003), O dzieleniu wyrazów w języku polskim przy przejściu do nowej linii – w roku 2003, w: D. Piper, Współczesna polska ortografia w szkole na przykładzie gimnazjum, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko--Mazurskiego, s. 257–273.Pisarek W. (1970), O dzieleniu wyrazów – niepolemicznie, „Język Polski”, z. 5, s. 336–339.Pisarek W. (2013), Troska o kulturę języka polskiego wczoraj i dziś, „Język Polski”, z. 5, s. 322–325.Pisownia polska. Przepisy, słowniczek (1936), wyd. 11, Kraków: PAU.Pisownia polska. Przepisy, słowniczek (1957), wyd. 12, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN.Pisownia polska. Przepisy, słowniczek (1963), wyd. 13, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN.Bąba S. (2012), Wielką czy małą literą? Przymiotnik pochodny od osobowej nazwy własnej jako komponent frazeologizmu, „Język Polski”, z. 1, s. 70–71.Podracki J. (1999), Słownik skrótów i skrótowców, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Podracki J., Budkiewicz-Żeberska J. (2011), Norma językowa w radiu i telewizji, w: A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Norma językowa w aspekcie teoretycznym i pragmatycznym, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 11–49.Podracki J., Dolacka M. (1999), Kompetencja i świadomość językowa dziennikarzy – na podstawie pytań zgłaszanych do Poradni Językowej TVP SA, w: I. Borkowski, J. Miodek, M. Zaśko-Zielińska (red.), Mowa rozświetlona myślą. Świadomość normatywno-stylistyczna współczesnych Polaków, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 71–85.Podracki J., Porayski-Pomsta J. (1998), Przygotowanie nauczycieli do edukacji językowej, w: W. Miodunka (red.), Edukacja językowa Polaków, Kraków: Upowszechnianie Nauki – Oświata „UN-O”, s. 83–89.Polański E. (1973), Badania nad ortografią uczniów, Katowice: Uniwersytet Śląski.Polański E. (1987), Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.Polański E. (2004), Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językowego”, nr 60, s. 29–46.Polański E. (2009), Historia ortografii polskiej argumentem za potrzebą reformowania współczesnej pisowni, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, t. 20, s. 76–85.Polański E., Dereń E., Rychlik A. (2011), Ortografia i interpunkcja w nauczaniu szkolnym i samokształceniu z ćwiczeniami, Kraków: Wydawnictwo Petrus.Polański E., Synowiec H. (1995), Stan języka uczniów i nauczycieli, w: B. Chrząstowska, Z. Uryga (red.), Zjazd polonistów 1995 (Zagadnienia edukacyjne), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. KEN, s. 103–119.Bąba S., Dziamska G., Liberek J. (1997), Podręczny słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Przybylska R. (2008), Problemy pisowni i wymowy skrótowców zapożyczonych z języka angielskiego, „LingVaria”, nr 2, s. 107–113.Przybylska R., Przyczyna W. (red.) (2004), Zasady pisowni słownictwa religijnego, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.Przybylska R., Przyczyna W. (2011), Pisownia słownictwa religijnego, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.Puzynina J. (1997), Problem kodyfikacji normy języka polskiego, „Komunikaty RJP”, nr 1, s. 1–5.RJP (1997), „Komunikaty Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk”, nr 1.Rogowska-Cybulska E. (2011), Zasady pisowni polskiej w świetle pytań kierowanych do poradni językowej, „Język Polski”, z. 2–3, s. 134–141.Rogowska-Cybulska E. (2015), O nowo/narodzonym Chrystusie: uwagi ortografi czne, „Język, Szkoła, Religia: księga referatów z konferencji w Pelplinie”, t. 10, nr 2, s. 7–19.Ruszkowski, M. (2009), Ortograficzne formy wariantywne, „Język Polski”, z. 4–5, s. 293–298.Ruszkowski M. (2014), Formy oboczne skrótowców, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 29–34.Saloni Z. (1970), O przenoszeniu wyrazów, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 459–464.Bąba S., Skibski K. (2003), O pisowni nazw własnych i ich derywatów we frazeologizmach, „Język Polski”, z. 4–5, s. 288–293.Saloni Z. (1979), O kształceniu umiejętności pisania, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.Saloni Z. (1998), O sytuacji w polskiej ortografii, „Poradnik Językowy”, z. 4–5, s. 37–41.Saloni Z. (1999), Kodyfikacja językowa, w: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, K. Polański (red.), wyd. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 302.Saloni Z. (2000), Co lepsze: kazachski czy kazaski?, „Język Polski”, z. 1–2, s. 35–38.Saloni Z. (2001), O pisowni nie – i może innych sprawach, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 12–17.Saloni Z. (2002), Poziomica?, „Język Polski”, z. 4, s. 273–276.Saloni Z. (2004), Głos w sprawie działalności kodyfikacyjnej (na marginesie kwestii łącznika w nazwach miejscowych), „Język Polski”, z. 1, s. 77–78.Saloni Z. (2005), O kodyfikacji polskiej ortografii – historia i współczesność, „Nauka”, nr 4, s. 71–96.Saloni Z. (2010), O użyciu skrótów w tekstach polskich, ,,Polonica” XXXX, s. 137–156.Saloni Z. (2011), Co w roku 2010 obowiązuje w pisowni polskiej?, „Język Polski”, z. 2–3, s. 117–124.Bień J.S. (2017a), Dwadzieścia lat Rady Języka Polskiego: uchwały ortograficzne a polszczyzna „poprawna, dobra, etyczna i estetyczna”, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, nr 2, s. 253–301.Saloni Z. (2018), W stulecie niepodległości i „ustalonej” pisowni polskiej, „LingVaria” 2(26), s. 127–140.Saloni Z., Szafran K., Wróblewska T. (2000), Ortograficzny słownik ucznia, Warszawa: Wydawnictwo PWN.Skudrzykowa A., Urban K. (2002), Mcdonaldyzacja, bigbrotheryzacja, czyli eponimy współczesne – norma ortograficzna i uzus, w: H. Synowiec (red.), W kręgu zagadnień dydaktyki języka i kultury polskiej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Polańskiemu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 258–263.Smuga Z. (2018), Ilu ojców mają odkrycia naukowe? O pisowni nazwisk złożonych, „Język Polski”, z. 1, s. 35–48.Smółkowa T. (2001), Neologizmy we współczesnej leksyce polskiej, Kraków: PAN IJP: „Pandit”.Starz R. (1999), Najczęstsze odchylenia od norm ortograficznych w wypracowaniach uczniów klas 4–8 szkół podstawowych (na podstawie list frekwencyjnych), „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 36–44.Starz R. (2000), Odchylenia od norm ortograficznych w wypracowaniach uczniów w wieku 10–14 lat, Kielce: Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego.Starz R. (2002), Odchylenia od norm ortograficznych w różnych częściach mowy, w: H. Synowiec (red.), W kręgu zagadnień dydaktyki języka i literatury polskiej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Polańskiemu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 264–271.Stieber Z. (1966), Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.Synowiec H. (2006), O sytuacji języka ojczystego w zreformowanej szkole, w: E. Bańkowska, A. Mikołajczuk (red.), Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 125–135.Bień J.S. (2017b), Status prawny uchwał ortograficznych, „Język Polski”, z. 1, s. 146–148.Szadyko S. (2009), O pisowni konwencjonalnych skrótów graficznych we współczesnym języku polskim, „Lingwistyka Stosowana. Przegląd”, t. 1, s. 237–246.Szpyra-Kozłowska J. (2016), Pozajęzykowe czynniki kształtujące fonetyczną i fonologiczną adaptację anglicyzmów we współczesnej polszczyźnie, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 21–37.Szymański L. (2012), Konwencje zapisu wyrazów na czacie internetowym, „Język Polski”, z. 1, s. 20–28.Szymczak M. (red.) (1975), Słownik ortograficzny języka polskiego wraz z zasadami pisowni i interpunkcji, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.Tokarski J. (1963), O pisowni polskiej, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 401–422.Tokarski J. (1978), Fleksja polska, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.Tokarski J. (1979), Traktat o ortografii polskiej, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.Tyszka S. (2011), Skróty i skrótowce w specjalistycznym języku prawa gospodarczego, „Komunikacja Specjalistyczna”, t. 4, s. 200–209.Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, Dz.U. 1999 nr 90 poz. 999.Walczak B. (1995), Przegląd kryteriów poprawności językowej, „Poradnik Językowy”, z. 9–10, s. 1–16.Bronk Z., Saloni Z. (2018), Kłopotliwy wyjątek – w/pod Zakopanem, „Język Polski”, z. 1, s. 18–33.Walczak B. (2011a), Ewolucja języka a kodyfikacja normy, „Język Polski”, z. 2–3, s. 103–108.Walczak B. (2011b), Norma a prognozowanie ewolucji języka, w: A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Norma językowa w aspekcie teoretycznym i pragmatycznym, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 49–56.Witorska A. (2016), Piękny Jaś z Doliny Dunajca czy piękny Jaś z doliny Dunajca? – czyli o słowach pisanych dużą literą, w: M. Kłodawski, A. Witorska, M. Lachowski (red.), Legislacja czasu przemian, przemiany w legislacji. Księga jubileuszowa na XX-lecie Polskiego Towarzystwa Legislacji, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, s. 338–366.Wojtczuk K. (1993), Język nauczycieli w świetle badań lingwistycznych. Normatywne aspekty wariancji wyrazowej (na przykładzie nauczycieli nauczania początkowego siedleckich szkół podstawowych), Siedlce: Wydawnictwo Uczelniane WSRP w Siedlcach.Wójcik T. (1974), Koncepcja pisowni optymalnej, „Studia Semiotyczne” V, s. 183–202.WSF PWN: Kłosińska A., Sobol E., Stankiewicz A. (2005), Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.WSOF: Podracki J. (red.) (2004), Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny, Warszawa: Świat Książki.WSO PWN: Polański E. (red.) (2010), Wielki słownik ortograficzny PWN, wyd. 3, Warszawa: PWN.WSPP: Markowski A. (red.) (2002), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa: PWN.Zagajewska A. (2012), Kompetencja językowa studentów Uniwersytetu w Białymstoku na podstawie pism kierowanych do rektora, w: E. Awramiuk (red.), Z problematyki kształcenia językowego, t. 4, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 105–130.Bugajski M. (1999), O stanie i potrzebach polskiej ortografii, „Poradnik Językowy” z. 7, s. 2–7.Zagajewska A. (2014), Trudne słowa. Wybrane problemy ortograficzne w praktyce pisarskiej, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 14, s. 277–289.Zagajewska A. (2018), Pisownia skrótów i skrótowców wśród wyrobionych użytkowników polszczyzny, w: E. Awramiuk, A. Rozumko (red.), Z problematyki kształcenia językowego, t. 7, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 75–94.Zbróg P. (1999), Naruszanie normy ortograficznej i interpunkcyjnej w ogłoszeniach prasowych a pragmatyka, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 51–59.Zbróg P. (2011), Norma językowa a skodyfikowana norma językowa – propozycja obiektywizacji opisu, „Język Polski”, z. 2–3, s. 109–116.Zbróg P. (2015), Zagadnienia poprawności językowej w „Wielkim słowniku języka polskiego PAN”, „Język Polski”, z. 3, s. 214–230.Zbróg P. (2016), Ciągłość i zmiana w skodyfikowanej normie językowej w minionym stuleciu, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 7–19.Zbróg P. (2018), Jak naukowo stratyfikować klasy przynależności elementów języka do normy skodyfikowanej, w: P. Zbróg, Wybrane aspekty badań nad normą językową, Kraków: Wydawnictwo Libron – Filip Lohner, s. 151–166.Zdaniukiewicz A. A. (2005), Czy możliwie jest udoskonalenie ortografii polskiej?, „Język Polski” , z. 5, s. 378–384.Żmigrodzki P. (2004), O polskich słownikach ortograficznych z punktu widzenia metaleksykografii, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 15–30.Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://www.nkjp.uni.lodz.plBugajski M. (2007), Język w komunikowaniu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego. Najnowsze Słownictwo Polskie, http://nowewyrazy.uw.edu.plPoradnia Językowa PWN, https://sjp.pwn.pl/poradniaRada Języka Polskiego, http://www.rjp.pan.plSłownik języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/listaSłownik języka polskiego PWN, www.sjp.pwn.plWielki słownik języka polskiego, https://www.wsjp.plBugajski M. (2011), Świadomość językowa współczesnych Polaków, w: A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Norma językowa w aspekcie teoretycznym i pragmatycznym, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 11–49.Bugajski M. (2013), Pragmatyka a lingwistyka normatywna, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 7–18.Burkacka I. (2007), O grach z wielką literą, w: A. Mikołajczuk, R. Pawelec (red.), Na językoznawczych ścieżkach: prace ofiarowane profesorowi Jerzemu Podrackiemu. Warszawa: Wydawnictwo Literackie „Semper”, s. 76–83.Burkacka I. (2015), SIWZ, siwz czy s.i.w.z.? Uwagi o skrótowym zapisie nazw wielowyrazowych, „Poradnik Językowy”, z. 3, s. 51–63.Buttler D. (1982), Z zagadnień kodyfikacji współczesnej polszczyzny, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 359–367.Buttler D. (1985), Teoria kultury języka i jej podstawowe pojęcia, „Prasa Techniczna”, nr 2, s. 12–15.Buttler D. (1985), Wewnętrzne zróżnicowanie normy językowej, „Prasa Techniczna”, nr 3.Buttler D. (1986), Norma realna a kodyfikacja (na przykładzie rozstrzygnięć „Słownika poprawnej polszczyzny PWN”), „Poradnik Językowy”, z. 9–10, s. 607–611.Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. (1986), Kultura języka polskiego. Zagadnie