Peplum. A film pop-history of antiquity

Peplum jako gatunek to zjawisko, które obejmuje cały wachlarz tematów związanych z epoką starożytną. Mieści w sobie motywy antyczne począwszy od mitologii greckiej i rzymskiej, po Stary i Nowy Testament; historię starożytnego Egiptu, po cesarski Rzym; epickie fabuły - od Iliady, po XIX-wieczne powieści historyczne; autorów - od Homera i Eurypidesa, po Henryka Sienkiewicza, Edwarda Bulwer-Lyttona czy Lewisa Walace’a. Tak pojemny zbiór inspiracji i zagadnień, które mają bezpośredni wpływ na współczesną kulturę, sprawia, że peplum jest gatunkiem niezwykle żywotnym. Filmy korzystające z dziedzictwa starożytności, od zarania kinematografii aż po dziś dzień, cieszą się dużą popularnością wśród publiczności. Peplum odegrało ważną rolę w rozwoju przemysłu filmowego, zwłaszcza w jego technicznym wymiarze, będąc często bezpośrednim impulsem dla innowacji technologicznych. Podobnie jak film gangsterski czy western, peplum posiada swoją charakterystyczną ikonografię w postaci ubioru, broni i pojazdów (tuniki, pepla, sandały, miecze i rydwany), za sprawą której w krajach anglosaskich funkcjonuje pod nazwą sword and sandal. Rozkwit gatunku, który miał miejsce w latach 50. i 60. XX wieku w hollywoodzkich studiach, sprawił, że historia starożytna stała się częścią popkultury. W tym kontekście ciekawy wydaje się temat wpływu antyku na kulturę i to nie tylko w jej popularnym wymiarze. Niniejsza praca zainspirowana została książką Filmowa pop-historia, w której Rafał Marszałek bada związki pomiędzy historią a filmem. Peplum jest gatunkiem, w którym minione dzieje mają olbrzymie znacznie dla przedstawianej fabuły, dlatego staram się odpowiedzieć w pracy na pytania, jaki obraz historii starożytnej jest przez niego utrwalany, i czy jest to obraz zniekształcony, bo dopasowany do wymogów kultury masowej.Rozdział pierwszy, Mariaż antyku i filmu, poświęcam uściśleniu ram gatunkowych peplum poprzez porównanie i przeanalizowanie różnych jego definicji. W dalszej części omawiam dzieje gatunku, szczególną uwagę poświęcając jego ewolucji na przestrzeni lat, od początku kinematografii aż po czasy dzisiejsze. W rozdziale drugim, pt. Supergigant historyczny, opisuję najpopularniejszego przedstawiciela peplum, czyli tytułowego supergiganta, którego wpływ na kulturę masową był i jest największy. Następnie dokonuję analizy kilku popularnych hollywoodzkich filmów o starożytności pod kątem sposobu, w jaki dobierane i przedstawiane są w nich wydarzenia historyczne. W rozdziale trzecim pojawiają są refleksje na temat formy i języka, jakim posługuje się film historyczny. W podrozdziale Dlaczego antyk? omawiam fenomen tej epoki historycznej, jej wpływ na kulturę współczesną oraz to, dlaczego tak często jest tematem ekranizacji. Podrozdział Historia w wersji pop opisuje anachronizm i stereotyp jako narzędzia, za pomocą których twórcy dzieł filmowych dokonują przełożenia treści historycznych na język filmu. Analizuję w nim również znaczenie archetypu i mitu dla wartości uniwersalnych, przedstawianych w peplum, oraz wpływ, jaki mają na konstrukcję głównego bohatera. Na końcu skupiam się na roli supergiganta historycznego w kreowaniu obrazu historii starożytnej i wykazuję różnice pomiędzy hollywoodzkimi produkcjami, a polskim filmem Faraon (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1965). Celem pracy jest krytyczne omówienie cech charakterystycznych gatunku oraz jego ewolucji, ze szczególnym uwzględnieniem warstwy historycznej peplum i jej recepcjiPeplum as a genre is a phenomenon that covers a whole spectrum of subjects related to the ancient era. It includes ancient motives ranging from Greek and Roman mythology to the Old and New Testament; from the history of ancient Egypt to imperial Rome; epic plots - from 'the Iliad' to nineteenth-century historical novels; authors - from Homer and Euripides to Henryk Sienkiewicz, Edward Bulwer-Lytton and Lewis Walace. Such a broad collection of inspirations and issues that have a direct impact on contemporary culture makes peplum an extremely vital genre. Films using the heritage of antiquity, from the dawn of cinematography until today, enjoy great popularity among audiences. Peplum has played a significant role in the development of the film industry, especially in its technical dimension, often being a direct impetus for technological innovation. Like a gangster film or a western, peplum has its characteristic iconography in the form of clothes, weapons and vehicles (tunics, pepla, sandals, swords and chariots), thanks to which it functions under the name 'sword-and-sandal' in Anglo-Saxon countries. The heyday of the genre that took place in the 1950s and 1960s of the 20th century in Hollywood studios, contributed to the fact that ancient history became a part of pop culture. In this context, the issue of the influence of antiquity on culture seems interesting, not only in its popular dimension. This thesis was inspired by the book “Filmowa pop-historia” (Film pop-history), in which Rafał Marszałek examines the relationships between history and film. Peplum is a genre in which the past times are of great importance for the presented plot, therefore in my paper I try to answer the following questions: what image of ancient history is perpetuated by this genre, and whether it is a distorted image, due to the fact that it is adapted to the requirements of mass culture. The first chapter, entitled 'The marriage of antiquity and film', is devoted to the specification of the genre framework of peplum by comparing and analyzing its various definitions. Then I discuss the history of the genre, paying special attention to its evolution over the years, from the beginning of cinematography to the present day. In the second chapter entitled 'Historical supergiant', I describe the most popular representative of peplum, namely the titular supergiant, whose influence on mass culture was and is the greatest. Then I analyse several popular Hollywood films about antiquity in terms of the way in which historical events are selected and depicted in these films. In the third chapter, there are reflections about the form and language used in historical films. In the sub-chapter entitled 'Why antiquity?' I discuss the phenomenon of this historical era, its impact on contemporary culture and why it is so often the subject of film adaptations. The sub-chapter entitled 'History in the pop version' describes anachronism and stereotype as tools by which filmmakers translate historical content into the language of film. In this part I also analyse the significance of the archetype and myth for the universal values presented in peplum, and the influence they have on the construction of a main character. Finally, I focus on the role of a historical supergiant in creating the image of ancient history and I show the differences between Hollywood productions and the Polish film 'Pharaoh' (directed by Jerzy Kawalerowicz, 1965). The objective of the thesis is discussing the characteristics of the genre and its evolution in a critical way, with particular emphasis on the historical element of peplum and its reception