The Role and Transformation of Large Landowners in the Transition from Ottoman Empire to Turkish Republic

Osmanlı İmparatorluğu'nun son yüz yılında yaşanan iktisadi değişimlerin başat faktörü imparatorluğun, kapitalist dünya ekonomisine eskisine göre çok daha sıkı bağlar ile entegre olmasıdır. 19. yüzyılın başından itibaren yoğunlaşan uluslararası ticari ilişkiler bu entegrasyonun ilk adımını oluşturmuş, Avrupa devletlerine verilen demiryolu imtiyazları ve dış kaynaklı borçlanma süreci derinleştirmiştir. Yüzyılın son çeyreğine girildiğinde Osmanlı İmparatorluğu’nun farklı coğrafyaları, başta ticaret limanları ve bu limanlardan içeri uzanan demiryolu ağları tarafından oluşturulan hinterlantlar olmak üzere, dünya ekonomisine eşitsiz biçimde eklemlenmiş haldedir. Diğer yandan 19. yüzyıl, imparatorluğun bünyesinde sınıfsal çelişkilerin yarattığı gerilimlerin örtülemez hale geldiği bir son dönem niteliğindedir. Bu gerilimlerin en önemlilerinden biri, taşra eşrafı ile saltanat arasındadır. Sened-i İttifak ile saltanat tarafından kabul edilen bu gerilim, 19. yüzyıl boyunca kırsal eşrafın giderek daha geniş iktisadi haklar elde etmesiyle sonuçlanmıştır. Tanzimat ile Aşar vergisinin toplanma biçiminin yerelleşmesi, 1858 tarihli Arazi Kanunnamesi ile toprakta özel mülkiyetin tanınması gibi önemli idari dönüşümlerin tümü, kırsal eşrafın padişahın otoritesinden görece bağımsız biçimde ilkel servet biriktirme olanaklarını oluşturmuştur. İstanbul’un otoritesi zayıfladıkça yeni zenginleşme fırsatlarına kavuşan, Anadolu coğrafyası Avrupa kapitalizmine eklemlendikçe de yeni ticaret olanakları elde eden kırsal eşraf; bünyesinde büyük toprak sahipleri, Aşar vergisi toplayıcıları, tarımsal ürün tüccarları ve tefecileri bulunduran bir toplumsal kesim haline gelmiş, pek çok örnekte bu roller aynı kişide toplanmaya başlamıştır. Bu sınıfsal yapı, cumhuriyetin kurulma sürecinde iktidarın maddi taşıyıcısı haline gelmiş, böylelikle cumhuriyet burjuvazisinin temellerini oluşturmuştur. Bu açıdan Osmanlı’nın kırsal eşrafı ile cumhuriyetin büyük toprak sahibi arasında güçlü bir süreklilik mevcuttur ve büyük toprak sahiplerinin burjuvalaşma süreci, Türkiye kapitalizminin gelişiminin en önemli unsurlarından birini oluşturmaktadır. Bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’nda yarı bağımsız bir sınıfsal yapı olarak ortaya çıkan ve cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte yönetici sınıfın bel kemiğini oluşturan büyük toprak sahiplerinin bu süreçteki rolü ve bu rol doğrultusunda yaşadığı dönüşümü ele almakta; buradan devamla Türkiye burjuvazisinin kimi özgün sınıfsal özelliklerine ve davranış kalıplarına dair sonuçlara ulaşmaya çalışmaktadır.Publisher's Versio