ŞAPHANE (AKDAĞ) DAĞI’NIN VEJETASYON COĞRAFYASI

Bu çalışma, Şaphane Dağı ve çevresinin vejetasyon coğrafyasını araştırmaya dayanmaktadır. Saha ile ilgili çalışmalar olduğu halde tüm kütleyi kapsayan bir çalışmanın olmaması bizi böyle bir araştırma yapmaya yönlendirmiştir. Botanikçiler ve ormancıların Şaphane Dağı ile alakalı yaptıkları flora çalışmalarının yanı sıra vejetasyon araştırmalarının eksikliği bu araştırma ile giderilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Şaphane Dağı’nın Akdeniz, İran-Turan ve Avrupa-Sibirya fitocoğrafya bölgelerinin birbirlerine geçiş yaptığı ve bu flora bölgelerine ait bitkilerin bulunduğu kesimde yer alması da araştırma sahası olarak seçilmesinde etkili olmuştur. Flora bölgelerinin geçiş sahasındaki Şaphane Dağı bitki tür çeşitliliği bakımından oldukça zengindir. Şaphane Dağı, Ege Bölgesi’nin İçbatı Anadolu Bölümü’nde Kütahya ili sınırları içinde yer alır. Şaphane Dağı’nın yükseltisi 2120 metreye kadar çıkar (Ulugedik Tepe). Murat Dağı’ndan (Kartaltepe, 2309 m) sonra İçbatı Anadolu Bölümü’nün en yüksek ikinci dağı konumundadır. Araştırma sahasındaki bitki kademelerindeki farklılaşmayı ortaya koymak amacıyla nicel araştırma yöntemlerinden amaçsal örnekleme yöntemi kullanılmıştır. 3 bitki kesiti üzerinden incelemeler yapılmıştır. Arazi çalışmaları 2019 ve 2020 yıllarının Temmuz ayları içerisinde gerçekleştirilmiş. Dağlık kütle kuzeybatı-güneydoğu ekseninde uzanır. Gerek kuzeyden gerekse güneyden eğim atımlı faylarla parçalanmıştır. Şaphane Dağı’nın güney yamaçlarında eğim daha fazladır. Bu durum sahanın litolojik ve tektonik özellikleriyle yakından ilişkilidir. Kütle, Paleozoik yaşlı metamorfik kayaçlar, Mesozoik zamanına ait kalkerler ve ofiyolitler, Senozoik zamanına ait tortul ve volkanik formasyonlarla örtülüdür. Bitkilerin yetişme koşullarının başında iklim gelmektedir. İklim elemanlarından sıcaklık ve yağış bitkilerin ekolojik şartlara uyumu için hayati önem taşımaktadır. Çalışma sahasında kullanılan istasyonlarda yıllık ortalama sıcaklık değerleri Uşak’ta 12,6 ⁰C, Simav’da 12,0 ⁰C, Gediz’de 12,8 ⁰C ve Emet’te 11,5⁰C’dir. Bu istasyonların yetişme dönemleri Uşak’ta 228 gün, Simav’da 227 gün, Gediz’de 227 gün ve Emet’te 223 gün olarak tespit edilmiştir. Bitkilerin yetişme şartlarından olan su, özellikle kurak ve yarı kurak sahalarda bitki hayatı ve tür çeşitliliği için önem arz etmektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı Uşak’ta 546,6 mm, Simav’da 768,7 mm, Gediz’de 566,2 mm ve Emet’te 445,7 mm’dir. Kahverengi orman toprağı, kireçsiz kahverengi orman toprağı, kestane rengi topraklar, redzina topraklar, alüvyal ve kolüvyal topraklar dağlık kütlede yayılış gösteren toprak tipleridir. Şaphane Dağı’nda ekolojik şartların imkan verdiği bitki formasyonları orman formasyonu, çalı formasyonu ve alpin bitkilerdir. Dağlık alanda en geniş yayılışa sahip olan formasyon ormandır. Şaphane Dağı’nın kuzey ve batısında iklim ve topografik şartlardan dolayı nemli-yarı nemli orman; güney ve doğusunda ise yağışın düşük, sıcaklığın ve buharlaşmanın yüksek olması nedeniyle kuru orman gelişme imkânı bulmuştur. Nemli-yarı nemli orman sınırlı alana sahip olup hâkim elemanını Doğu kayını (F.orientalis) ve Avrupa kayını (F. sylvatica) oluşturur. Kestane (Castenia sativa), Türk fındığı (Corylus colurna), gümüşî ıhlamur (Tilia tomentosa), Titrek kavak (Populus tremula), çınar yapraklı akçaağaç (Acer platonoides), Kazdağı akçaağacı (Acer hyrcanum subsp. keckianum) ise diğer nemli-yarı nemli ormanı oluşturan türlerdir. Kuru ormanın yayılış gösterdiği sahalarda ise palamut meşesi (Quercus ithaburensis), tüylü meşe (Quercus pubescens), saçlı meşe (Quercus cerris), kızılçam (Pinus brutia) gibi bitkiler başlıca türleridir. Türkiye endemiği olan Kasnak meşesi (Quercus vulcanica) çalışma sahasında görülen kuru ormanın bir diğrer elemanıdır. Vejetasyon bakımından çalışma sahasının kuzeyinde 900 m’lerde karaçamlar (Pinus nigra), doğusunda 900 metrelerde meşeler (Quercus cerris, Quercus ithaburensis), güneyinde 700 m’lerde kızılçamlar (Pinus brutia) ve batısında 950 metrelerde karaçamlar (Pinus nigra) orman toplulukları oluştururlar. Bilhassa dağın güney ve doğusundaki alt kesimlerinde antropojenik etkilerden dolayı orman örtüsü tahrip edilmiştir. Orman üst sınırı dağın kuzeyinde 1800-1850 m, güneyinde ise 1900 m’ye kadar çıkar. Daha üst kısımlarda ise alpin bitkiler kuşağı yer alır. 1800 m’den sonra Juniperus communis subsp. nana kendini göstermeye başlar ve zirvelere kadar çıkar. Cüce ardıçlar, alpin bitki kuşağının en geniş yayılışa sahip çalı türüdür. Geven (Astragalus sp.), çoban yastığı (Acantholimon sp.) ve sığırkuyruğu (Verbascum sp.) gibi otsu türler cüce ardıçlara eşlik ederler. Çalışma sahasındaki hayvancılık faaliyetleri, tarımsal amaçlı tahribat, kaçak kesimler, madencilik faaliyetleri, Saruhanlar köyünde geleneksel tahta kaşık yapımı, taş ocaklarının varlığı ve bunun yanında orman yangınları bölgenin en önemli sorunlarıdır. Bu çalışmanın İçbatı Anadolu bölümünün ikinci en yüksek dağı olan Şaphane Dağı’nın vejetasyon coğrafyası ve bitki formasyonlarıyla ilgili açığı kapatacağını umut ediyoruz. Ayrıca Türkiye’nin relik ve endemik bitki varlığı hususuna katkılar sağlayacağı kanaatindeyiz