İlahi Fiillerde Zorunluluk-Vücûb alellah

İnsanoğlu tarih boyunca kendisiniyaratan varlık ile arasındaki ilişkinin mahiyeti üzerinde düşünmüştür. Zamaniçinde bu mahiyeti izah eden çeşitli teoriler ortaya çıkmıştır. Muʻtezile’nin“vücûb alellah” düşüncesi, bu teorilerden biri olmakla birlikte Allah’ıninsanla ve diğer yaratılmışlarla ilişkisinin birtakım rasyonel ve ahlâkîilkelere göre gerçekleştiğini öne sürer. Onlar adalet ilkesinin bir gereğiolarak gördükleri vâcibi, Allah’ın başlangıçta nesnelerin tabiatına yerleştirdiğideğer ilkelerinden biri olarak kabul etmişlerdir. Evrensel olan bu ahlâki ilkerasyoneldir ve iyinin (hüsün) bir alt kategorisidir. Ahlâklı olabilmenin temelşartı hüsün ilkesine ve onun kategorilerinden biri olan vâcibe uygundavranmaktır. Mu’tezile’ye göre vâcip, harici bir zorunlulukla değil fiilinkendine has yönleri ile ilişkilidir. Bu nedenle onlar Ehl-i Sünnet’in, vâcipkavramıyla Allah’a harici bir zorunluluk yüklendiği ve bunun ulûhiyete zararverdiği iddiasını kabul etmemişlerdir. Onlar vâcibin yapılmamasını kötülük(kubuh) olarak nitelendirmiş ve Allah’ın üzerine vâcip olanı yaptığını iddiaetmenin, O’nu kötünün faili olmaktan tenzih etmek anlamına geldiğini ilerisürmüşlerdir. Bu çalışma Mu’tezile’nin İlahi fiillerde zorunluluk (Vücûbalellah) teorisini, bu teoriye yöneltilen itirazları da dikkate alarakayrıntılı olarak ele almaktadır.