Türk cumhuriyetlerinin sosyo ekonomik transformasyonu ve piyasa ekonomisine geçiş süreçleri

GirişMilton Friedman'ın (1961) klasik çalışmasının ardından, merkez bankasının politika araçlarını uygulaması ile hedef değişkenleri etkilemesi arasında önemli ve değişken bir gecikmenin varlığı genel olarak kabul edilmektedir. Bu gecikmeler nedeniyle, para otoritesi kararlarında ileriye dönük bir yaklaşımı benimsemek zorundadır. Bu yaklaşım, temelde hedef değişkenlerin belli bir zaman dilimi içerisinde tahminini ve politika aracı ile politika hedefi arasındaki aktarım mekanizmasını göz önüne almaktadır. Merkez bankasının nihai amaçlarına ulaşmasında, para politikasının finans kesimi dışındaki faaliyetleri, özellikle enflasyon ve reel büyümeyi, nasıl etkilediğini detaylı bilmesi önemlidir. Başka bir deyişle, aktarım sürecinin anlaşılması para politikasının uygun bir şekilde dizayn edilmesi ve uygulanması için gereklidir. Pratikte ise parasal aktarım mekanizmalarının muhtelif zincirleri arasındaki etkileşime ilişkin bilgiler sınırlıdır. İktisatçılar arasında da para politikasının reel ekonomiyi nasıl etkilediğine dair tam bir fikir birliği bulunmamaktadır. Para politikasının işleyişine ilişkin çok sayıda kanallar üzerinde durulmaktadır. Gelişmiş ülkeler arasında bile parasal aktarım mekanizması bireysel bazda farklılıklar gösterirken; gelişmekte olan ülkelerde süreç daha da belirsiz ve karmaşık olabilmektedir. Sözkonusu farklılık ve belirsizliklerin kaynağında, ülkeler arasındaki iktisadi ve finansal yapıya ilişkin farklılıklar yatmaktadır. Üstelik ekonomilerin yapısında sürekli değişimler de sözkonusudur. Başka bir deyişle, hanehalkı, firma ve aracıların bilanço pozisyonlarından, finans sektöründeki teknoloji ve kurumlardaki değişiklikler ile gelecekteki politikalara ilişkin beklentilere kadar bir çok unsur, para politikalarının iktisadi etkilerini değiştirebilmektedir. Bu yüzden merkez bankaları, karşılaştıkları yapısal değişimin etkilerini dikkatli değerlendirmek durumundadır. Sürekli bir şekilde para politikasının aktarım kanallarını gözden geçirmek zorundadır.Bu çalışmanın kalkış noktası zamanla yeni ve daha etkili aktarım kanallarının ön plana çıkması ve bunların Türkiye açısından incelenmesi gereğidir. Literatürde son yıllarda para kanalı olarak adlandırılan geleneksel faiz oranı kanalına ilave olarak, kredi kanalına vurgu yapan çalışmalar artmaktadır. Türkiye'de de finansal liberalleşmenin ve ardından değişen finans ve reel sektör ilişkisi çerçevesinde kredi kanalının tartışılması gerekmektedir. Dolayısıyla çalışmanın iki temel amacı bulunmaktadır. Birincisi, muhtemel parasal aktarım kanallarını ve özellikle de son yıllarda üzerinde ağırlıkla durulan kredi kanalını detaylı bir şekilde incelemektir. Bunu yaparken uygulamada kullanılan metodolojiler de araştırma kapsamında bulunmaktadır. Çalışmanın ikinci amacı ise kredi kanalının bir çeşidi olan banka kredi kanalının Türkiye açısından sınanmasını gerçekleştirmektir. Buaradan hareketle çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Analitik çerçevenin oluşturulduğu ilk bölümde, genel anlamda finans ve reel kesim ilişkisi, spesifik anlamda ise parasal aktarım mekanizmaları ve işleyişi şekilde tartışılmaktadır. Ayrıca literatürde metodolojik olarak gelinen aşama üzerinde durulmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümü, para politikasının ve parasal aktarım mekanizmasının analizlerinde son yıllarda sıkça kullanılan vektör otoregresif (VAR) modeller üzerinde durmaktadır. Burada modellere ilişkin metodolojinin yanı sıra, VAR çalışmalarında para politikasının nasıl modellendiği ve tahmin edildiği, ve yine bunlara ilişkin belli başlı çalışmaların değerlendirilişi de ele alınmaktadır. Üçüncü bölüm, iki önemli parasal aktarım kanalı olan para ve kredi kanallarının analizini içermektedir. Sözkonusu kanalların teorik ve ampirik temelleri tartışılmakta ve kredi kanalına ilişkin geniş bir literatür değerlendirilmesi sunulmaktadır. Dördüncü bölümde, parasal aktarım mekanizmasının gelişmekte olan ülkelerde farklılık göstermesinden hareketle; bu ülkelerde aktarım mekanizmasını etkileyen unsurlar üzerinde durulmaktadır. Bu faktörler genel anlamda Türkiye'de de etkili olan unsurlardır. Burada ayrıca geniş anlamda parasal aktarım mekanizmaları, dar anlamda ise banka kredi kanalının Türkiye açısından önemi ve sınanması da gerçekleştirilmektedir. Önceki bölümlerde tartışılan metodolojik gelişmelerin ışığında, VAR modelleri çalışmada yöntem olarak tercih edilmektedir. Sonuç bölümünde ise, kredi kanalı ve parasal aktarım mekanizmasına ait elde edilen bulguların genel bir değerlendirilmesi yapılmaktadır