İlköğretim okullarında çevresel vatandaşlık eğitimi

ÖZETİLKÖĞRETİM OKULLARINDA ÇEVRESEL VATANDAŞLIK EĞİTİMİDöndü ÖZDEMİR ÖZDENİlköğretim Anabilim Dalı Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Doktora ProgramıMarmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri EnstitüsüDanışman: Prof.Dr. Cemil ÖZTÜRKBu araştırmada ilköğretim okullarında gerçekleştirilen çevresel vatandaşlık eğitiminin durumunu betimlemek amaçlanmıştır. Araştırmada karma araştırma yaklaşımı benimsenmiş ve bu kapsamda eş zamanlı çeşitleme deseni kullanılmıştır. Araştırma verileri yarı yapılandırılmış görüşmeler ve Çevresel Bilgi Testi, Çevresel Tutum Ölçeği ile Çevresel Sorumlu Vatandaş Davranışları Ölçeği’nden oluşan “İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Vatandaşlık Düzeyi Aracı (İÇEVA)” yoluyla elde edilmiştir. Araştırmanın nitel boyutuna, Eskişehir il merkezindeki 12 ilköğretim okulunda çalışan 22 öğretmen (Fen ve Teknoloji ile Sosyal Bilgiler öğretmenleri) ve 22 öğrenci (6., 7. ve 8. sınıf öğrencileri); nicel boyutuna ise Eskişehir il merkezindeki 12 ilköğretim okulunda öğrenim gören 2007 öğrenci katılmıştır. Elde edilen nitel veriler betimsel analiz tekniği kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın nicel verilerinin analizinde ise aritmetik ortalama, ilişkisiz örneklemler t-testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Araştırmada şu sonuçlara ulaşılmıştır:•Öğretmen ve öğrencilerin çevresel vatandaşlığı, bireyin çevresel sorunlara duyarlı olması ve bu sorunların çözümü için üzerine düşen çevresel sorumlu davranışları yerine getirmesi olarak algıladıkları belirlenmiştir. •Öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre çevresel vatandaşlık eğitiminin ailede başladığı, okulda devam ettiği ve başta kitle iletişim araçları olmak üzere, arkadaşlar ve akrabalardan oluşan yakın çevre, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, yazılı ve basılı kaynaklar tarafından desteklendiği belirlenmiştir.•Öğretmenlerin çevresel vatandaşlık eğitimi süreci içerisinde ilköğretim dönemi ve kurumlarının önemine ilişkin ortak görüşlere sahip oldukları ancak ilköğretimim ilk beş yılında verilen eğitimin daha etkili olduğunu düşündükleri belirlenmiştir. •İlköğretim okullarındaki çevresel vatandaşlık eğitimi sürecinin rutin etkinlikler ders dışı etkinlikler, sosyal kulüpler, belirli gün ve haftalar, dersler ve eko okul çalışmaları çerçevesinde gerçekleştiği belirlenmiştir.•Öğretmenler ve öğrenciler çevresel vatandaşlık eğitiminde öncelikle Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji derslerinin, daha sonra Türkçe dersinin etkili olduğunu belirtmişlerdir. Çevresel vatandaşlık eğitiminde rol oynayan diğer dersler ise Teknoloji ve Tasarım, Resim, Müzik, Rehberlik, Matematik, Hayat Bilgisi, Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi, Medya Okuryazarlığı ve İngilizce olarak ifade edilmiştir. Öğretmenler çevresel vatandaşlık eğitiminde en etkili ders olarak Fen ve Teknoloji dersini, öğrenciler ise Sosyal Bilgiler dersini vurgulamıştır.•Derslerdeki çevresel vatandaşlık eğitimi sürecinin rutin etkinlikler, yöntem ve teknikler, özel çalışmalar ve araç-gereç kullanımı olmak üzere dört boyutta gerçekleştiği belirlenmiştir.•Öğretmen ve öğrenciler çevresel vatandaşlık eğitimine ilişkin, ailelerin sosyo-ekonomik düzeyi ile çevresel bilinç ve duyarlılıklarının düşük olması, okullarda çevresel çalışmalar için gerekli alanların ve bahçelerin bulunmaması, öğretmenlerin yoğun ders yükleri, uygulamalı çalışmalar yapmanın zorlukları, ders sürelerinin yetersiz olması, merkezi sınav sisteminin olumsuz etkileri, öğrencilerin kişisel duyarsızlıkları ve başarı düzeylerinin, akranların olumsuz etkisi ve fen ve teknoloji derslerinde ilgili konuların geri planda kalması gibi sorunlar belirtmiştir. •Öğretmen ve öğrenciler etkili çevresel vatandaşlık eğitimine yönelik yapılması gerekenleri, kitle iletişim araçlarının etkili kullanımı, velilerin bilinçlendirilmesinin sağlanması, okullardaki bahçe ve yeşil alanların genişletilmesi, yapılan ekinliklerin uygulamaya dönük olması, ayrı bir çevre eğitimi dersinin konulması, yöneticilerin halkın bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar ile çevresel korumaya yönelik yatırımlar yapması, sivil toplum kuruluşlarının üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmesi, öğretmenlerin çevreye duyarlı olması ve ağaç dikimi ve bakımı çalışmaları ile çevre gezilerin arttırılması olarak belirtmişlerdir. •İlköğretim öğrencilerinin olumlu çevresel tutumlarının yüksek düzeyde; çevresel bilgi ve çevresel sorumlu vatandaş davranışlarının ise orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. •İlköğretim öğrencilerinin çevresel bilgi düzeyleri arasında, sınıf, akademik başarı, anne-baba eğitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi, bir çevresel etkinliğe katılma, bir çevre kuruluşuna üye olma ve eko okul öğrencisi olma değişkenleri açısından anlamlı fark olduğu; çevresel tutum düzeyleri arasında sınıf, cinsiyet, akademik başarı, bir çevresel etkinliğe katılma, bir çevre kuruluşuna üye olma, eko okul öğrencisi olma değişkenleri açısından anlamlı fark olduğu; çevresel sorumlu vatandaş davranışı düzeyleri arasında ise sınıf, akademik başarı, bir çevresel etkinliğe katılma, eko okul öğrencisi olma değişkenleri açısından anlamlı fark olduğu belirlenmiştir.•İlköğretim öğrencilerinin çevresel bilgi ile çevresel tutum düzeyleri arasında ve çevresel bilgi ile çevresel sorumlu vatandaş davranışı düzeyleri arasında pozitif ve anlamlı ancak düşük düzeyde bir ilişkinin olduğu; çevresel tutum ile çevresel sorumlu vatandaş davranışı düzeyleri arasında ise pozitif, anlamlı ve orta düzeyde bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Çevresel vatandaşlık, çevresel bilgi, çevresel tutum, çevresel sorumlu vatandaş davranışıABSTRACTENVIRONMENTAL CITIZENSHIP EDUCATION IN PRIMARY SCHOOLSDöndü ÖZDEMİR ÖZDENDepartment of Primary Education, Ph. D. ProgramMarmara University Graduate School of Educational SciencesAdvisor: Prof.Dr. Cemil ÖZTÜRKThe aim of this study was to describe the current status of environmental citizenship education provided in primary schools. Mixed research approach and concurrent triangulation strategy were adopted in this study. Research data were collected through semi-structured interviews and the Environmental Citizenship Level Tool for Primary School Students (ECLTPSS) which consisted of the Environmental Information Test, the Environmental Attitude Scale and the Environmentally Responsible Citizen Behavior Scale. The qualitative part of the study enrolled 22 teachers (teachers of Science and Technology and Social Studies) working in 12 primary schools in Eskisehir city center and 22 students (6th, 7th and 8th grade students) while the quantitative part included a total of 2007 students from 12 primary schools in Eskisehir city center. The qualitative data obtained were analyzed using descriptive analysis technique. Arithmetic mean, unrelated samples t-test and one-way analysis of variance (ANOVA) were used to analyze the quantitative data. The study reached the following conclusions:•It was found that the teachers and students in this study thought environmental citizenship involved being sensitive to environmental problems and performing the environmentally responsible behaviors required to solve these problems.•The teachers and students believed that environmental citizenship education started in the family, continued at school and was supported by the mass media, friends, close friends and relatives, local administrations, society organizations, and written and printed sources.•It was determined that the teachers had common views on the importance of primary education period and institutions in the process of environmental citizenship education but they thought the education given in the first five years of primary education was more effective.•It was found that the process of environmental citizenship education in primary schools was based on routine activities, extra-curricular activities social clubs, certain days and weeks, lessons, and eco-school activities.•The teachers and students stated that the most effective lessons in environmental citizenship education were Science and Technology and Social Studies followed by Turkish. The other lessons effective in environmental citizenship education were reported to be Technology and Design, Art, Music, Psychological counseling and guidance, Mathematics, Social Studies for Grades 1-2-3, Religion and Ethics, Media Literacy and English. The teachers thought the most effective course was Science and Technology lesson in environmental citizenship education while the students thought it was Social Studies.•It was found that the process of environmental citizenship education in lessons was based on four dimensions: routine activities, methods and techniques, special tasks and use of equipment.•Among the problems mentioned by the teachers and students concerning environmental citizenship education were poor level of families’ socio-economic status and environmental awareness and sensitivity, lack of areas and gardens in schools for environmental studies, teachers’ intensive workloads, difficulties of implementing hands-on tasks, insufficient class hours, negative effects of exam system, students’ personal insensitivity, negative effects of achievement levels and peers and the secondary position of the relevant issues in science and technology courses.•Among the recommendations made by the teachers and students concerning environmental citizenship education were using mass media efficiently, raising parents’ awareness, expanding gardens and green areas in schools, designing hands-on tasks, including a separate environmental education in the curriculum, launching of studies to raise public awareness and investments on environmental protection by authorities, involvement of society organizations, raising environmental sensitivity among teachers and increasing the number of tree-planting campaigns and environmental tours.•It was determined that the primary school students had a high level of positive environmental attitudes and a moderate level of environmental knowledge and environmentally responsible behavior.•It was determined that there was a significant difference among the students’ environmental knowledge levels in terms of academic achievement, parents’ education level, family income level, participation in an environmental activity, belonging to an environmental organization and being an eco-school student; that there was a significant difference among the students’ environmental attitude levels in terms of grade, gender, academic achievement, participation in an environmental activity, belonging to an environmental organization and being an eco-school student; and that there was a significant difference among the students’ environmentally responsible citizen behavior levels in terms of grade, academic achievement, participation in an environmental activity and being an eco-school student.•It was determined that there was a positive and significant but a low level of relationship between the students’ environmental knowledge and environmental attitude levels as well as their environmental knowledge and environmentally responsible citizen behavior levels; however, there was a positive, significant and moderate level of relationship between their environmental attitudes and environmentally responsible citizen behavior levels.Key Words: Environmental citizenship, environmental knowledge, environmental attitudes, environmentally responsible citizen behavio