Tezhip sanatında Sultan III. Selim dönemi (1789-1807)

ÖZETOsmanlı Devleti’nde “Batılılaşma” olarak adlandırılan hareketin ilk dönemlerinden olan; sosyal, siyâsî ve askerî alanda birçok ıslahatın yapıldığı; şartlar gereği Batı ile ilişkilerin yeniden düzenlendiği Sultan III. Selim Dönemi, sanat eserleri açısından da dikkat çekicidir. Çalışmamızın amacı bu devrin tezhip sanatını uygulanan teknik, renk, kullanılan malzeme, motif ve desen tasarımı açısından inceleyip değerlendirmek ve tezhip sanatı ile irtibatlı olarak diğer tezyînî sanatlarla birlikte bir üslûp birliğinin varlığını tespit etmektir. İkinci bölüm katalog çalışmasıdır. Burada 23 eser incelenmiştir. İstanbul Üniversitesi Nâdir Eserler Kütüphânesi, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphânesi ve Arşivi, Türkpetrol Vakfı Koleksiyonu, Süleymâniye Kütüphânesi, Birleşik Arap Emirlikleri’nden Abdurrahmanü’l-Uveys Koleksiyonu, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DEMSA Koleksiyonu ve Millet Yazma Eser Kütüphânesi’nden seçilen eserler, tezhip sanatı açısından detaylı bir şekilde ele alınmış, fotoğraf ve çizimlerle anlatılmıştır. Katalogdaki yazma eserler sayfa sayfa incelenmiş, istinsah yeri ve tarihi, varsa müellifi ve sanatkârları, dili, yazı cinsi, satır/sütun sayısı, varak sayısı, kâğıt ve mürekkep cinsi, bezemeli sayfaları tesbit edilmiştir. Bezemelerdeki motif, desen ve renk anlayışı, kullanılan teknikler belirlenmiştir. Üçüncü bölüm olan Değerlendirme’de III. Selim Dönemi tezhîbînin, baş ve son devreleri karşılaştırılmıştır. Ayrıca dönem tezhîbi kendinden önceki ve sonraki dönemler ile karşılaştırılmış; görülen rokoko ve barok üslûbundaki motif ve desenler ile Avrupa kaynaklı eserlerdeki bezemeler karşılaştırılıp aralarındaki benzerliklere dikkat çekilmiş; devrin tezyînî sanatlarındaki benzerlikler örneklerle ortaya konmuştur. Tezhip sanatında kullanılan malzeme, teknik, renkler, kompozisyon çeşitleri, motifler, sayfa tasarımları, sûrebaşları/fasılbaşları, satır arası tezhîbi/beyne’s-sütûr, pervazlar, Mushaf gülleri, duraklar ve tığlar görsel malzemelerle desteklenerek incelenmiştir. Kısaltmalar Giriş bölümünden önce; Sonuç, Kaynakça, Görsel Malzeme Listesi ve Özgeçmiş tezin en sonunda yer almaktadır. ABSTRACTThe period of Sultan Selim III which was one of the early stages of the movement named as westernization in the Ottomon Empire; social, politics and military affairs, where relations with the west have been rearranged is also striking in terms of works of art. The aim of our work is to examine and to evaluate art of book illumination in terms of applied technique, colour ,used material , motif and pattern design and to determine the existence of a stylistic union with other decorative arts.Our thesis named as “In The Art of Book Illumination, The Period of Sultan Selim III (1789-1807)” consists of three main sections. In the first section, the years of being a prince in Selim’s life, his education and personality, years of Sultanate, culture and art environment of the period were handled with general lines; literary, musical and architectural studies are also mentioned. In this period, how and in what ways Western influences seen in Turkish decoration were brought to Turkey, the situation of the Nakkaşhâne (İmperial Studio) and artisans were also inforomed. Under the title of " Art of book illumination and the other decorative arts in the period of Sultan Selim III”, art of book illumination bookbinding, miniature and painting art, wall paintings, glass art, art of metalworking and stone work in this period, applied designs are explained with photographed examples. The second section is about the catalog work. 23 works of art have been examined here. Selected works from Istanbul University Library Maintaining a Rare Collection of Manuscripts, Topkapı Palace Museum Library and Archive, Türkpetrol Foundation Collection, Süleymâniye Library, Abdurrahmanü'l-Uveys Collection from United Arab Emirates, Prime Ministry Ottoman Archive, DEMSA Collection and Millet Library Maintaining Manuscripts have been handled with details in terms of the art of book illumination and are described with photographs and drawings. The manuscripts were examined and language, writing style, number of lines / columns, number of leaves, type of paper and ink, decorated pages, motifs, designs, colors, techniques used have been determined. In the third section, art of book illumination of the period is compared with the former and the following periods. In addıtıon early and late terms of this period are compared