El-Enveri Seyyid Sa’dullah’ın İran Sefaretnamesi (1259-1262/1843-1846) transkrpisiyon ve değerlendirme

Safevi Devleti ile başlayan Osmanlı-İran ilişkileri, her iki devleti de memnun etmeyecek durumda gelişmiştir. İki devlet karşılıklı geliştirdiği politikalarla Irak bölgesine hakim olmak istemiştir. Bölgenin hakimi Osmanlı Devleti’dir. Bu süreç XIX. yüzyıla değin devam etmiştir. İran’ın bölgedeki ticaretten pay almak isteği bu dönemde daha da belirginleşecektir. İki devlet arasındaki hudud oldukça uzundur. Bölgede yaşayan aşiret ve tebanın muğlak durumu ve daha önceden yapılan antlaşmaların sorunlara kalıcı çözümler üretmeyişi, iki devlet arasındaki ilişkileri daha da zorlaştırmıştır. Bu dönemde iki devlet ilişkilerine İngiltere ve Rusya da müdahil olmuştur. Muhammed Şah’ın Herat’ı işgaliyle gerginleşen İran-Osmanlı ilişkileri, İngiltere ve Rusya’nın arabulucuğuyla bir savaş vuku bulmadan neticelenecektir. 1847 Erzurum Antlaşması öncesi, İran Devleti Murahhası Mirza Taki Han ile Osmanlı Devleti Murahhası Enverî Efendi, iki devlet arasındaki sorunları çözmek amacıyla Erzurum’da bir araya gelmişlerdir. İngiltere ve Rusya da bu müzakerelere gözlemci olarak katılmıştır. İki devlet arasında yapılan bu görüşmeler yaklaşık dört yıl ( 1843- 1847) sürmüştür. Enverî Efendi, Erzurum’da İran Sefiri ile yaptığı mükâleme mazbatalarını ve Hariciye Nezareti ile yaptığı yazışmaları İran Sefaretnamesi adıyla kaleme almıştır. Eserimiz müellif yazmasıdır. Başka nüshası bulunmamaktadır. Sefâretnâme metni, Osmanlı İran ilişkilerini anlamak açısından önem taşımaktadır. Ayrıca İngiltere ve Rusya’nın bölgeye yönelik tutumunu bu eserle görmekteyiz. Eserimiz diplomasi tarihi açısından da son derece önemlidir. Tezimiz İran Sefâretnâmesi isimli eserin transkripsiyonu ve değerlendirilmesini ihtiva etmektedir. Sefâretnâme metninin Latin Alfabesi ile Türkçe’ye kazandırılması amaçlanmıştır. İran Sefâretnâmesi isimli eser, Osmanlı Türkçesi’nin en güzel nesir örneklerinden birisidir. ABSTRACTOttoman-Iranian relations began with the Safevi State, but developed unsatisfactorily for both parties. Both states tried to impose their policies on the Iraq region. The ruler of the region was the Ottoman Empire. This process continued until the 19th century. In this period, Persia’s demand to receive a portion of the regional trade became more significant. The frontier between the two states is very long. The relationship between the two states became more difficult because of the unclear situation of the subjects and tribes in the region, and the failure of previously signed agreements to provide a permanent solution to the problems in the region. It was during this period that England and Russia began to interfere in relations between the two states. Tensions in Ottoman-Persian relations increased with the occupation of Herat by Muhammed Şah, but war was avoided through the intervention of England and Russia. Before the Erzurum Pact in 1847, Persian state representative, Mirza Taki Khan, and Ottoman Empire representative, Sir Enverî, conducted a series of negotiations to attempt to solve the problems between the two states. England and Russia joined these negotiations as observers. These negotiations between the two governments continued for approximately four years (1843-1847) Enverî Efendi recorded the official reports of meetings with the Persian ambassador in Erzurum and correspondence with the Iranian Foreign Ministry in a book entitled “Iran Sefaretnamesi”. This work exists only in manuscript form. The text of “Sefaretname” is important in understanding relations between the Ottoman Empire and Persia. We can also discern the attitudes of Russia toward the region in this book. At the same time, this book is hugely important in the history of diplomacy. This thesis contains the transcription and analysis of “Iran Sefaretnamesi” and its aim is the creation of a Turkish translation of this invaluable document. The Iran Sefaretname is an exquisite of Ottoman Turkish prose