Yabancı para cinsinden işlemlerin muhasebeleştirilmesi ve yabancı para cinsinden mali tabloların dönüştürülmesi ve karşılaştırmalı bir öneri

ÖZETDünya ticaret hacminin genişlemesi ve ekonominin globalleşmesi çok uluslu şirketler ve hatta küçük işletmeler için bile farklı ülkelerle ticaret yapılması ve yabancı ülkelerde faaliyetlerde bulunulması durumunu ortaya çıkarmıştır. Bunun sonucu olarak bu şirketler yabancı para cinsinden işlemlerde bulunmakta ya da yabancı para cinsinden mali tabloları dönüştürme ihtiyacı duymaktadırlar. Bir kurumun fiyatları yabancı bir para biriminden belirlenen mal veya hizmetleri alması veya satması, borçlar veya alacaklar yabancı bir para biriminden belirlendiği zaman kaynak ödünç alması veya vermesi, veya başka şekillerde yabancı para biriminden belirlenen aktifleri alıp satması, veya borçlar yapıp kapatması yabancı para cinsinden işlemlerdir. Yabancı para cinsinden işlemlerin muhasebeleştirilmesi söz konusu olduğunda Türkiye uygulamaları, Türkiye dışındaki uygulamalar (Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Avrupa Birliği uygulamaları) ile Uluslararası Muhasebe Standardının gerekleri benzerlik sergilemektedir. Çok uluslu kuruluşların yabancı bağlı şirketleri normal olarak muhasebe kayıtlarını ve mali tablolarını yer aldıkları ülkenin para birimiyle tutarlar ve hazırlarlar. Bunun sonucunda çok uluslu kuruluşların bağlı şirketlerinin bireysel mali tabloları bir çok farklı para birimiyle ifade edilir. Ancak dünya çapında konsolide edilmiş mali tabloların hazırlanması için bağlı şirketlerin mali tablolarının hepsi tek bir para birimiyle ifade edilmelidir. Farklı para birimleriyle ifade edilmiş aktifleri, pasifleri, gelirleri ve giderleri toplamak olanaksızdır. Dolayısıyla ne zaman çok uluslu şirketler konsolide finansal bildirimlerini hazırlarlarsa, yabancı bağlı şirketlerden bireysel mali tablolar yabancı ülkenin para biriminden çok uluslu şirketin merkezinin bulunduğu ülkenin para birimine dönüştürülmelidir. Yabancı para cinsinden mali tabloların dönüştürülmesi iki çalışma bölümü olan bir dönüştürme yöntemi gerektirir. İlk bölüm yabancı mali tabloların her kaleminin yerel para birimine dönüştürülmesinde hangi döviz kurunun kullanılacağını belirler. Yönteminin ikinci bölümü, mali tablo kalemlerinin dönüştürülmesinin sonucunda ortaya çıkan dengesizliğin nasıl ele alınması gerektiğini düzenler. Belli ölçütlere göre seçilen ve kullanılan yöntemler Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Avrupa Birliği ve Uluslararası Muhasebe Standardı uygulamalarında farklılıklara yol açabilmektedir.Bu çalışmanın amacı çok uluslu firmaların yabancı para cinsinden işlemlerini nasıl muhasebeleştireceklerini ve mali tablolarını farklı para birimlerine ne şekilde dönüştüreceklerini Türkiye ve Türkiye dışındaki uygulamaları göz önünde bulundurarak açıklamaktır. Tezin ilk bölümünde çalışmanın genelinde yer alan çeşitli kavramlar açıklanmış ve tanımlar yapılmıştır. Buna ek olarak Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB), Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (TMSK), Amerika Birleşik Devletleri Finansal Muhasebe Standartları Kurulu (FASB) ve İngiltere Muhasebe Standartları Kurulu (ASB) gibi konuyla ilgili standartları belirlemiş olan kurumlar tanıtılmış ve standart oluşturma süreçleri açıklanmıştır. Yabancı para cinsinden işlemlerin muhasebeleştirilmesi konusu tezin ikinci bölümünde ele alınmış ve konuya ilişkin Türkiye ve Türkiye dışındaki uygulamalar üzerinde çalışılmıştır. Uluslararası Muhasebe Standartları, Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere uygulamalarına yer verilmiştir. Türkiye dışındaki uygulamalar örneklerle desteklenmiştir. Tezin üçüncü bölümünün konusu yabancı para cinsinden mali tabloların dönüştürülmesidir. Tarih boyunca yabancı paralı mali tabloların dönüştürülmesinde kullanılan yöntemler örnekleriyle birlikte açıklanmıştır. Türkiye ve Türkiye dışındaki uygulamalar da bu bölümde yer almaktadır. Uluslararası Muhasebe Standartları, Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere uygulamaları örneklerle desteklenerek ele alınmıştır. Tezin ikinci ve üçüncü bölümünde açıklanan Türkiye uygulamalarına ilişkin örnekler tezin dördüncü bölümünde yer almaktadır. Öncelikle yabancı para cinsinden işlemlerin muhasebeleştirilmesi örnekleri sunulmuştur. Daha sonra TMS 12 hükümleri uygulanarak yabancı para cinsinden mali tabloların dönüştürülmesiyle ilgili bir örnek üzerinde çalışılmıştır. Tez çalışması Türkiye'ye yönelik önerilerin de yer aldığı sonuç bölümü ile tamamlanmıştır.GENERAL KNOWLEDGEName and Surname: Çağatay AkarçayField: Business AdministrationProgramme: Accounting and FinanceSupervisor: Professor Ümit AtamanDegree Awarded and Date: Doctor of Philosophy - May 2005Keywords: Foreign Currency Transactions, Foreign Currency Financial Statements, Functional Currency, Reporting Currency, Foreign Currency TranslationABSTRACTACCOUNTING FOR FOREIGN CURRENCY TRANSACTIONS ANDTRANSLATION OF FOREIGN CURRENCY FINANCIAL STATEMENTS ANDA COMPARATIVE SUGGESTIONWith the increase in the volume of the world trade and the globalization of the economy, even smaller entities as well as multinational corporations started trading with foreign countries and having operations in them. As a result, business entities have foreign currency transactions and they need to translate their foreign currency financial statements. A foreign currency transaction is a transaction that is denominated or that requires settlement in a foreign currency, including transactions arising when an entity buys or sells goods or services whose price is denominated in a foreign currency; borrows or lends funds when the amounts payable or receivable are denominated in a foreign currency; or otherwise acquires or disposes of assets, or incurs or settles liabilities, denominated in a foreign currency. Turkish, American, English, European Union and International Accounting Standard practices display similarities in accounting for foreign currency transactions.Foreign subsidiaries of multinational corporations normally keep their accounting records and prepare their financial statements in the currency of the country in which they are located. As a result, the individual financial statements of a multinational's foreign subsidiaries are expressed in many different currencies. In order to prepare worldwide consolidated financial statements, the subsidiaries' financial statements must all be expressed in a single currency. It is not possible to add up assets, liabilities, revenues, and expenses when they are expressed in different currencies. Therefore, whenever multinational corporations prepare their consolidated financial statements, the financial statements from individual foreign subsidiaries must be translated from the currency of the foreign country into the currency of the country where the multinational is headquartered. The translation of foreign financial statements requires a translation method, which has two working parts. One part specifies what exchange rates should be used to translate each line of foreign financial statements into the domestic currency. A second working part of the currency translation method must prescribe the treatment for the imbalance, a situation resulting from elements in the financial statements being translated. Translation methods used in Turkey, United States of America, United Kingdom, European Union and International Accounting Standard may vary in practice.This study aims to explain how the multinational corporations should account for foreign currency transactions and how they should translate their foreign currency financial statements by taking into consideration the practices in and outside of Turkey. Basic concepts are explained and basic definitions are made in the first part of the study. Accounting for foreign currency transactions and translation of foreign currency financial statements are handled in the second and third parts of the study respectively. Turkish, American, English, European Union and International Accounting Standard practices are explained and supported by examples in both parts. Examples of the Turkish practices are given in the fourth part and the thesis ends with the conclusive part where suggestions in relation to the Turkish practice are made