1920’lerden günümüze Türk fen bilgisi kitaplarında eğitim reformlarının yansımaları : sorgulamaya dayalı bir içerik analizi = Reflections of education reforms in Turkish science books since 1920s : a content analysis based on inquiry

Yirminci yüzyılda görülen bilimsel paradigmalardaki değişimler, öğrenme ve öğretme kuramlarında yeni akımların ortaya çıkmasını zorunlu kılmıştır. Öğrenmede pozitivist felsefeye dayalı davranışçı yaklaşım kuramlarının yerini, postmodern felsefe ve yapılandırmacı yaklaşım kuramlarının aldığı görülmektedir. Bilimin toplum tarafından anlaşılması ve işlevsel olarak kullanılması bilimin temel amaçları arasında yer almaya başladığından, öğrenmede yetersiz görülen kuramlar geliştirilmiş, birçok farklı akım önerilmiştir. Öğrenmeye nesnel yaklaşan davranışçı kuramlarla başlayan süreç, kişinin öğrenme süreçlerine aktif bir şekilde katılmasını öneren, öğretmeni rehber ve yönlendirici olarak adlandıran, içinde yaşanan toplum ve kültürün etkisini göz ardı etmeyen yapılandırıcı (oluşturmacı) kurama yerini bırakmıştır. Bilimdeki temel kavramların öğrenilmesinin yanında, bilimin toplumların yararına olan yönlerinin ön plana çıkarılması, bilim-teknoloji ve toplum ilişkisinin önemsenmesi, bireylerin bilimin sadece bilim insanları için olmadığını fark etmesi, bilimin felsefesi ve doğasının kavranması gibi amaçlarla eğitim sisteminde önemli reformlar yapılmış, bilimsel okuryazarlık kavramı ve bilimsel sorgulamanın önemi müfredat değişimlerinde ön plana çıkmıştır. Bu çalışmada, Türkiye Cumhuriyet tarihinde, eğitim anlayışında değişimlerin meydana geldiği belirli dönemlerde okutulan Fen Bilimleri ders kitaplarındaki etkinliklerin, araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenme stratejisini ve bilimsel sorgulamanın özelliklerini temsil etme düzeyini incelemek amaçlanmıştır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan karşılaştırmalı doküman analizi kullanılarak eğitim belgeleri tarihsel değişim içerisinde incelenmiştir. 1924 ilk mektep müfredat programının Osmanlıca olması nedeniyle, 1926 ve sonrasında görülen 1937, 1948, 1968, 1980, 1992 (Fen Bilgisi), 2000 (Fen Bilgisi), 2005 (Fen ve Teknoloji), 2013 (Fen Bilimleri), 2018 (Fen Bilimleri) müfredat değişimlerine paralel olarak, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanan 1931, 1937, 1954, 1970, 1992, 2000, 2007, 2014 ve 2018 yıllarına ait toplam 9 adet ders kitabı içeriğinde bulunan 430 adet etkinlik amaca uygun bulunarak incelenmiştir. Analiz için ise Yang ve Liu (2016), tarafından geliştirilen 3 boyut ve 22 alt boyuttan oluşan, bilimsel kavramlar, bilimsel sorgulama becerileri ve bilimsel araştırma yöntemleri ile ilgili anlayışları incelemekte olan Sorgulamaya Dayalı Görevler Analiz Envanteri (ITAI) ve Sorgulamaya Dayalı Görev Analizi Envanterinin Puanlama Değerlendirme Tablosu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda alt boyutların etkinliklerde bulunma yüzdeleri incelendiğinde; en çok alt boyut içeren etkinliğin %95.4 ile 2007 yılı, en az ise %9 ile 2014 yılı ders kitabında yer aldığı görülmektedir. 2007 yılı ders kitabındaki etkinliklerin %96.6’sı alt boyutları % 50 ve üzeri oranda temsil etmekte iken, bu durum 2000 yılı ders kitabında % 7.1 ile en az oranda karşımıza çıkmaktadır. Tüm ders kitaplarının “Dersin amacına uygunluk” ve “Ana düşünce” boyutlarını içerme oranı %100 iken, hiçbir ders kitabında “Hipotez kurma” boyutuna rastlanmamıştır. Ders kitaplarının tamamı öğretim programına uygundur ve bilimsel kavramlar hakkında anlayışlar oluşturmaktadır. Buna karşın tüm ders kitaplarının bilimsel sorgulama hakkında anlayışlar oluşturmak için yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Bilimsel süreç becerilerinde ise gözlem boyutunun varlığı ön plana çıkmaktadır. 1931, 1937, 2007 ve 2018 yıllarına ait ders kitaplarının bilimsel sorgulamayı ve araştırma sorgulamaya yönelik öğrenme anlayışlarını diğer kitaplardan daha yüksek düzeyde temsil ettiği belirtilmelidir. Öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitabının da mevcut olduğu 2007 yılı ders kitabı ile başlangıç soruları ile ilave temrinlerin yer aldığı 1931 ve 1937 ders kitapları, bu özellikleri de dikkate alınacak olduğunda daha gelişmiş bir sonuç verecektir. Özellikle çağdaş fen eğitimi yolunda yapılan müfredat değişimleri ve onun yansıması sonucu oluşturulan ders kitapları amaca yönelik düzenli bir gelişme katetmemiştir.--------------------In the twentieth century, the changes in the scientific paradigms necessitated the emergence of new trends in learning and teaching theories. In this context, behavioral approach theories based on positivist philosophy in learning have been replaced by postmodern philosophy and constructivist approach theories. Since the understanding and effective use of science by the society has begun to be among the main objectives of science, many different approaches have been proposed instead of theories that are ineffective in learning. The traditional behavioral theory has left its place to the constructivist theory, which proposes the active participation of the students in the learning process, defines the teacher as a guide, and does not neglect the impact of the society and culture living in it. In addition to learning the basic concepts in science, important reforms have been made in the education system with the aim of paying attention to the relationship between science-technology and society, realizing that science is not only for scientists, and understanding the philosophy and nature of science. Thus, the concept of scientific literacy and the importance of scientific inquiry came to the fore in curriculum changes. The purpose of this study was to examine the science textbook activities regarding the philosophical changes that have been from the beginning of the Republic of Turkey. In the study, comparative document analysis was used to compare the textbooks in a historical perspective, which is one of the qualitative research methods. Since the 1924 first school curriculum was in Ottoman, 1937, 1948, 1968, 1980, 1992 (Science), 2000 (Science), 2005 (Science and Technology), 2013 (Science), 2018 (Science) in parallel with the changes in the curriculum, 430 activities in 9 textbooks for the years 1931, 1937, 1954, 1970, 1992, 2000, 2007, 2014 and 2018, approved by the Ministry of Education, were found to be fit for purpose. For the analysis, the Inquiry Based Tasks Analysis Inventory (ITAI), which consists of 3 dimensions which examine the understandings about scientific concepts, expected skills and understandings about scientific inquiry and their 22 sub-dimensions, was used. Findings of the study showed that the highest number of sub-dimensions took place in the 2007 textbook with 95.4% and at least in the 2014 textbook with 9%. While 96.6% of the activities in the 2007 textbook had more than half of the sub-dimensions, the result was 7.1% for the 2000 textbook. All textbooks were in line with the curriculum and provide insights into scientific concepts. However, all textbooks were found to be insufficient to develop understandings about scientific inquiry. ‘Observation’ was the most common one in expected skills dimension. It was also found that the textbooks for 1931, 1937, 2007 and 2018 represent scientific inquiry at a higher level than other books. The 2007 textbook, which also includes a student workbook and a teacher's guide book, and the 1931 and 1937 textbooks, which include initial questions and additional exercises, will give a more advanced result when these features are also taken into account. The textbooks created as a result of the curriculum changes for the contemporary science education did not show the desired changes