Hikâyet-İ Hâce Sa'îd : (inceleme - metin - dizin - tıpkıbasım)

ÖZETHikâyet-i Hâce Saʿîd isimli bu çalışma Arap alfabesiyle yazılmış, Klasik Osmanlıca dil özellikleri taşıyan bir halk hikâyesidir. Yüksek lisans tezi olarak çalıştığımız bu eserin bilinen tek nüshası İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü'nde TY 00250 numarası ile kayıtlıdır. 47 varaklık bir yazma içerisindeki iki hikâyeden biri olarak bulunan Hâce Saʿîd Hikâyesi, yazmanın 19 varaklık ilk kısmında yer almaktadır. Satır sayısı düzensiz olmakla birlikte, her sayfasında en az yirmi satır bulunmaktadır. Eser harekesiz bir metindir ve “rika” hat yazısı ile yazılmıştır.Eserin başlığına ismini veren Hâce Saʿîd isimli bir padişahın hayatını ve yaşadıklarını anlatan bu eserde, küçük hikâyeler de yer almaktadır. Hâce Saʿîd’in ortaya çıkışı eserin ortalarında yaşanır daha öncesinde Mısır’da yaşayan tüccar bir baba olan Hâce Zekeriyā’nın akıllı ve bilgili oğlu Yahyā Çelebi’nin “hâce” ismini almayı çok istemesi, babasını ikna ederek Nil Nehri üzerinde sefere çıkması ve birçok çile çektikten sonra Hâce Saʿîd şehrine gitmesi anlatılır. Bunun dışında; Hâce Zekeriyā’nın oğluna öğüt vermek istemesi amacıyla anlattığı ufak hikâyeler de bu eserde yer almaktadır.Bu eser, tasavvufî çizgide olan bir eserdir. İçinde dinî unsurlar çokça yer alır. Örneğin; namaz kılmak, Kâbe’yi ziyaret etmek, duâ etmek, fakirlere yardımlarda bulunmak, padişahların Kâbe’ye her sene yardımlar göndermesi gibi vb. Ayrıca, insanlara çeşitli öğütler de vermektedir; büyük sözü dinlemek, Allah’ın verdiği zenginliklerle şımarmamak ve varlığımızı başkaları ile paylaşmak, vefalı olup bize yardım edenlerin ihtiyaç duyduklarında yanlarında bulunmak…Eserde, klasik eserlerde bulunan motiflerin olmasının yanı sıra yerel halk özellikleri taşıyan unsurlar da mevcuttur. Bir anda kocaman bir şehrin yok olması, ve yine bir gece içerisinde eski hâline kusursuz bir şekilde dönüşmesi gibi olağanüstü unsurlara da rastlanmaktadır. Bu durum hikâyeyi masal türüne yaklaştırmaktadır.Eserin dili oldukça anlaşılır ve akıcıdır. Hikâye, insanları sıkmayacak şekilde, merak uyandırarak devam etmektedir. Yer tasvirleri bazı yerlerde çok uzatılmıştır fakat metni sıkıcı hâle getirmez tam tersine anlatılan mekânlar, okuyanın gözünde resim hâlinde canlanır. Arapça, Farsça kelime ve tamlamalar çok kullanılmakla birlikte, Türkçe kelime ve unsurlar da yoğun olarak kullanılmıştır. Eserin sonu; bu eseri okuyan, dinleyen, esere emeği geçen herkese dualar edilerek bitirilmiştir.Hikâyet-i Hâce Saʿîd çalışması dört ana bölümden meydana gelmektedir. İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım. İnceleme bölümünde; eserin adı, konusu ve içeriği, hikâye özeti, yazar-müstensih-mütercim, eser üzerinde yapılan çalışmalar, eserin söz varlığının incelenmesi, sahası ve dili, tavsifi, imlâ özellikleri, ses özellikleri, çekim ekleri, yazılışı bitişik olan ekler ve kelimeler, yazılışı ayrı olan ekler ve kelimeler, kısaltmalar ve işaretler, çeviriyazı alfabesi, bibliyografya konuları ele alınmıştır. İkinci bölüm olan Metin bölümünde; eserin transkripsiyonlu metni yer almaktadır. Üçüncü bölüm olan Dizin bölümünde; eserin söz varlığını ortaya koyan gramatikal dizini, ayrıca Arapça Unsurlar Dizini yer almaktadır. Dördüncü bölüm Tıpkıbasımdır. Bu bölümde, eserin tek yazma nüshasının resimleri yer almaktadır.Anahtar Kelimeler : Türk Dili¬_Klasik Osmanlı Türkçesi, Hikâye_Mensur Halk Hikâyesi, Halk Edebiyatı, İslâmiyet, Masal, Menkıbe, Kıssa, Rivayet, Tasavvuf, Öğüt.ABSTRACTThis study which named Hikâyet-i Hâce Saʿîd was written in Arabic script, it’s a story of people which has Classical Ottoman Turkish language features. The only known copy of this work which we studied as a master thesis is at the department of Rare Books in the İstanbul University Central Library and it’s registered as TY 00250. Two written stories consisting of 47 pages, one of them is named Hâce Saʿîd story, starting within the first pages of the first 19 pages. Although the number of rows are irregular, there are at least twenty lines on each page. The story is a text which hasn’t got vowel point and it’s written “Rika” by handwriting.In the beginning of this work the life and experiences of sultan called Hâce Saʿîd is written, the name of the sultan is given to the story, at the same time short stories take place. Hâce Zakariyā is living in Egypt and a trader, his smart and intellectual son Yahyā Çelebi wants to get named “hâce”. By convincing his father he makes a trip crossing the river Nil, suffering a lot during the trip and reaching then the city Hâce Saʿîd. Besides this; within the story it is written that Hâce Zakariyā tells his son little stories with the intention to give his son advises.This work is a work in mystical line, there are a lot of religious elements in it. For example; prays, visit to Kaaba, giving help to poor people; sultans sending fringe benefits to Kaaba every year, etc. Also includes various advices to people; obey adults, not to spoil fort he wealth given by god and sharing wealth with others, being loyal and helping people who helped us when we needed support.The story includes characteristics of motifs from classic stories, also elements that are characteristics of the local community are available. Within one moment a big city gets lossed, and again witin one night it gets without exception authentic as before, these are elements of the story. This situation makes the story closer to a fairy tale.Language of the work is understandable and fluent. The story is avoking interest without boring the reader. Location depictions are extended in some parts of the story and not boring, the contrary is the case, mentioned places become to images within the readers eyes. Besides using much Arabic and Persian words and phrases, Turkish words and elements were used as well intensivly. The end of the work; the story was finished by praying to everyone who read, listened and contributed to this work.The work Hikâyet-i Hâce Saʿîd consists of four major parts. Analysis, Text, Index, Facsimile Edition. In the section of Analysis; title, subject and contents of work, story summary, author-copyist-interpreters, studies on work, analyzing the letters of the story, field and language of the work, qualities of the work, spelling features, audio features, suffixes, spelling words and attachments that are written together, the adds and words written separate, abbreviations and markings, alphabetic translation and bibliographies were discussed. In the section of Text; there is text in transcription. In the section of Index; there are grammatical index that creates the presence of words, also there are Arabic elements in the section of index. Fourth part is Facsimile Edition; in this part pictures take place being the only copy of the story.Key Words : Turkish Language, Classical Ottoman Turkish , Story Folk Story in Prose, Folk Literature, Islam, Fairy Tale, Legen, Parable, Rumor , Islamic Mysticism, Recommendatio