Pervane Beg: Mecmu’atü’n Neza’ir

Bir şairin şiirine, başka bir şair tarafindan ayni ölçü, uyak ve redifte yazilan benzerine denir." şeklinde tanimini yapabilecegimiz nazirenin sözlük anlami "örnek, karşilik" tır. Bir şairin şiirine nazire yazmaya "tanzîr etmek" veya "cevap vermek"denir ki bu ameliye, şiiri tanzir edilen şairlere ve onun sanat kudretine saygı duyulduğunun, şiirin ve şairinin üslûbunun beğenildiğinin bir işareti olarak değerlendirilir. Nazire yazma geleneği, şairlerin kendilerinden önce yaşayan şairleri veya çağdaşı olan şairleri tanıdıklarını göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Şairlerin sanat kuvvetlerini, söz söylemedeki ustalıklarını gösterme meydanı olarak değerlendirebileceğimiz nazire söyleme geleneğini, bir başkasının şiirini taklit etme gibi basit bir iş şeklinde yorumlamak ve nazire söyleme geleneğini zanaatkârlık, nazire şairlerini de zanaatkâr olarak nitelemek pek doğru bir düşünüş olmasa gerek. "Divan şairlerinin kendisinden önce gelmiş veya çağdaşı olan sanatkârları okuması, onlardan etkilenmesi ve onlara benzemeye çalışmasında da bir yanlışlık yoktur." Her ne kadar nazireyi taklitten öte geçiremeyen şairler bulunsa da "usta şairleri taklit ederek şiir sanatinda seviye kazanan ve usta şairlerin sanat anlayişlarini bir okul haline getiren" şairlerin hakkini teslim etme zarureti vardir.Nazire söyleme geleneğinin somut örnekleri olan ve nazirelerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan nazire mecmualarına bakarak, edebiyat tarihimizde karanlıkta kalmış bazı bilgilere ulaşmak mümkündür. Bu mecmualardan, divanı bulunan şairlerin divanlarında olmayan gazelleri; atalarımızın ne tür şiirlerden hoşlandığını, zevk anlayışlarının hususiyetlerini, hangi şiirlerin ve şairlerin sevildiğini, şairlerimizin hangi şairlerin etkisi altında kaldıklarını tayin ve tespit etmek mümkün olabilmektedir. Edebiyatımızda, bizim çalışma konumuz olan nazire mecmuasından önce tertip edilmiş nazire mecmuaları vardır. Edebiyat tarihimiz açısından son derece önemli olan bu nazire mecmualarının ardından, Kanunî Sultan Süleyman'ın bendelerinden Pervâne bin Abdullah Beyin 1560 yılında tertip ettiği, 627 varaktan müteşekkil olan, içinde 525 şaire ait 7360 şiirin bulunduğu ve bir bölümüyle de bizim çalışmamızın konusunu teşkil eden "Mecmû'atü'n- Nezâ'ir" adlı nazire mecmuası gelmektedir. Yegâne nüshası Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü Kütüphanesinde, B. 406 numaraya kayıtlı bulunan bu nazire mecmuası Kanunî Sultan Süleyman'a takdim edilmiştir.Çalışmamızda, Pervâne Beye ait olan bu nazire mecmuasının 489a.-512a varakları arsındaki başlangıç gazelleri ve bu gazellere yazılmış nazire gazeller transkripsiyonlu metin haline getirildi.Sayfa içinde bir başlangiç gazeli ve bu gazele, gerek sayfa içinde ve gerekse haşiyelerde sistemli bir şekilde nazireler yazilarak tertip edilen bu nazire mecmuasinin sorumlu olunan varaklari üzerinde çalişilirken, evvelâ cetvel içinde bulunan başlangiç gazelini ve bu gazele yazilan nazire gazelleri, sonra da yine o başlangiç gazeline haşiyelerde sistemli bir şekilde yazilan diger nazire gazelleri incelemek gibi bir yol takip edildi. Takip edilen bu yolla incelenen gazellerin; yazma eserin hangi varaginda bulunduklari, o varagin içinde mi yoksa haşiyesinde mi olduklari dipnotlarla belirtildi. Ayrıca, mecmuada bulunan gazellerin şairlerine ait olan yayımlanmış divanlarda bulunan gazeller ile mecmuada bulunan gazeller karşılaştırılarak, farklılıklar ve divanda bulunmayan gazeller ve beyitler, dipnotlarla belirtildi. Divanda olup da mecmuada olmayan beyitler, mecmuadaki gazele divandaki sırasıyla yerleştirildi. Mecmudaki ve divanlardaki gazeller karşılaştırılırken divanda bulunan, ama bizce mecmudakinden daha uygun görülen bazı ifadeler, mecmuadaki gazellere dahil edildi ve mecmuadaki tercih edilmeyen ifadeler, dipnotlarda gösterildi. Yukarıda belirtilen usule göre yapılan çalışmada, kendisine nazire yazılan başlangıç gazeline bir numara verildikten sonra, bu gazele yazılan nazireler, başlangıç gazeline verilen numaraların yanında ikinci bir numara verilerek belirtildi. ( 1. , 1.1, 1.2, 1.3...şeklinde). Bu numaralandırma neticesinde en fazla nazire- 43 nazire- yazılan gazelin, 11 numaralı gazel olduğu tespit edildi. Bu şekilde, çalışmamızda, farklı vezin ve kafiyelerde yazılmış, 127 şaire ait , 28'i başlangiç gazeli olmak üzere, mahlasi olmadigi için şairini tespit edemedigimiz bir gazel ve iki na-tamam gazelle beraber toplam 295 şiir yer aldı. Ayrıca; tamamen nazire gazellerden oluşan haşiyelerde, bir gazele yazılan nazirelerden sonra, ve bir sonraki gazele yazılan nazirelerden önce yer alan , kendisinden önceki ve sonraki nazirelerle hiçbir ilgisi olmayan ve "Nev'-i dîger" başligini taşiyan gazeller de bu özelliklerinden dolayi çalişmamizda "x" harfiyle gösterildi.Ayrıca , dilimize iyice yerleşmiş olan hatta özel isim olarak kullanılan bazı kelimeler, ( dilârâ, gülistân, ruhsâr...) aralarına tire "-"konulmadan çevrilmiştir. Farklı imlâlarla yazılan bazı kelimelerde ise genelde kelimenin metindeki imlâsı dikkate alınmış olup, nâdiren ortak bir imlâ kullanıldı.ABSTRACTMECMU'A OF NAZIRES OF PERVÂNE BIN ABDULLAH BEG (489a-512a)Today, there is no doubt that the comprehension of our old literature (Classical Ottoman Poetry) which Turkish nation percieved above 6 centuries can not show the deserved interest.The literature works belongs to our culture and history should be studied by the scientific ways. It's supposed that this study can be a source and light the future works.This thesis is about "Mecmû'a tü'n- Nezâ'îr" was arranged in 1560 at the period of Sultan Suleyman I. by Pervâne bin Abdullah.The Mecmua contains 7360 ghazels of 625 poets and 627 papers. It's recorded in the Library of Baghdad Castle at Topkapi Palace with the number of B.406.The thesis includes transcribed text of the beginning ghazels and transcribed text of nazire ghazels are written in response to them between 489a-512a pages in this Mecmua.It's studied about 295 poems which 28 poems of them are the beginnings ghazels and the others are "nazire ghazels" were written by 127 poets