Hanefî mezhebi Nevâdir literatürü

Hanefî mezhebi imamlarından aktarılan mesail, bilgi ve kaynak değeri açısından temelde Usûl ve Nevâdir veya sonraki kavramsal ifadesi ile Zâhiru’r rivâye ve Gayru zâhiri’r rivâye olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki temel kavramdan Usûl’ü oluşturan eserler doğrudan mezheb imamları tarafından telif edildiğinden bu eserlerin hangileri olduğu ve içerisinde ne tür mesailin bulunduğu noktasında mezheb tarihinde çok farklı görüş bulunmamaktadır. Öte yandan mezheb imamlarının Usûl’de geçmeyen görüşlerini kayıt altına almak için ağırlıklı olarak talebeleri tarafından Nevâdir adıyla aktarılan mesail ve eserlerin mahiyeti, tespiti, tasnifi ve müelliflerinin kim olduğu konusu net olarak ortaya konulabilmiş değildir. Bu tezde Hanefî mezhebi literatürünün önemli bir kısmını oluşturan Nevâdir eserleri ele alınmıştır. İlk bölümde, kaynaklardan verilerin toplanıp analiz edilmesi ve varılan sonuçlar üzerinden mesail tasnifinde kullanılan ilgili kavramların yeninden tanımlanmasına gayret edilerek özelde Hanefî mezhebinin, genelde fıkıh mezheblerinin mesail tasnifinde kullandıkları kavramlar üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Hanefî mezhebi Nevâdir eserlerinin tespit ve tasnifi yapılarak her bir Nevâdir eseri ve müellifi hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise mevcut veriler üzerinden Nevâdir eserlerinde yer alan mesailin temel özellikleri ele alınmış, tespit edilen her bir madde hakkında Nevâdirlerden yeteri kadar örnek vermek suretiyle söz konusu mesailin mahiyetinin belirlenmesine gayret edilmiştir. Çalışma neticesinde biri hariç hepsi kayıp durumdaki Nevâdir eserlerinin V/XI. asır Bağdat Hanefî fakihleri arasında Usûl eserleri gibi mütedavil olup onlar kadar bilgi ve kaynak değeri taşıdığı görülmüştür. Tezde daha çok Nevâdir literatürünün tespit ve tanıtımına odaklanılmış olduğundan Nevâdir mesailinin özellikle geç dönemde mezheb içindeki yeri ve etkisi ile bilgi ve kaynak değeri açısından değerlendirilmesi başka çalışmalara bırakılmıştır.--------------------Transferred masāil from the Hanafī Madhhab’s imāms divided into two separate elements constitutively; Usūl and Nawādir, with regards to their information and source value. These two elements have subsequently been conceptualized as Ẓāhir al riwāyah & Ghayru Ẓāhir al riwāyah. Although there have not been significant disputes in the history of Hanafī Madhhab over the content of works generating Usūl due to the fact that these works are compiled by madhhab Imāms in person, there are unanswered questions about Nawādir which are written by pupils to preserve absent opinions in Usūl. What’s more, it has not been revealed yet neither how and by whom these Nawādir works are written nor their importance. In this dissertation, we handled Hanafī Madhhab’s Nawādir works. In the first chapter; we urged upon the used concepts in classification of masāil by Hanafī Madhhab in particular and by other madhhabs in general, after we collected data from sources and analyzed these data to redefine the related concepts. In the second chapter, we gave information about each Nawādir work and their authors; in the meanwhile, we make a classification and identification of Hanafī Madhhab’s Nawādir works. In the third and last chapter, we dwelt upon the basic characteristics of masāil which involved in Nawādir works through present data. In addition to this, we strived to present exact nature of masāil by giving sufficient examples from Nawādir work, about each detected characteristic. As a consequence of our effort, it appeared that these Nawādir works which are lost except one of them that survived until today were considered as common as Usūl works and taken into consideration as resource in terms of knowledge in the 5/11th century among Hanafī faqīhs of Baghdād. Influence and place of Nawādir masāil in madhhab, especially in later time of madhhab literature; and detection of their knowledge and source value are the subject of other investigations on account of the fact that we mostly concentrated on identification and presentation of Nawādir literature