Kırım Tatar aydınlarından Dr. Edige M. Kırımal (1911-1980) : hayatı ve eserleri

Aslen Lehistan Tatarlarından olan Edige Mustafa Kırımal (1911-1980), Avrupa muhaceretinde kültürel ve siyasi sahalarda önderlik yapmış Kırım Tatar aydınlarındandır. Edige, Bahçesaray’da doğmuş, ilk ve orta tahsilini Kırım’da almış, ardından Kırım’ın seçkin okullarından olan Rus Gimnazyumu ve Akmescit Pedagoji Enstitüsü’nde okumuştur. Yüksek tahsili sırasında gizli olarak yürütülen millî faaliyetlere aktif olarak katılmış, Sovyet Hükümeti’nin baskılarının artması üzerine Azerbaycan, İran üzerinden Türkiye’ye geçmiş (1932), ardından üniversite eğitimini tamamlamak için Polonya’ya gitmiştir. Edige Kırımal, faaliyetlerinde Kırım Millî Merkezi ile birlikte hareket etmiş ve onun adı II. Dünya Savaşı sırasında ön plana çıkmıştır. Kırım Millî Merkezi’nin kararı üzerine Almanya’ya geçmiş, Alman yetkililer ile Kırım Türklerine yararlı olabilmek adına çalışmalar yapmıştır. Orada Kırım Millî Komitesi’nin yöneticiliğini yapmış, Kırım Tatar mültecilerinin Avrupa kamplarına yerleştirilmesi ile ilgilenmiş, onların hukuki ve sosyal haklarını aramıştır. Savaş bittikten sonra Almanya’da doktora eğitimini yapmış, Münih’te kurulan Sovyetleri Araştırma Enstitüsü’nde Kırım Türklerini temsil etmiştir. Enstitüye bağlı olarak çıkartılan Dergi mecmuasının mesul müdürlüğünü yapmıştır. Kırım Tatar millî hareketinin çok tanınan bir siması olmasına rağmen onun hayatı ve eserlerini bir arada toplayan bir çalışmanın olmaması bize bu konuyu çalışma fırsatı verdi. Bu çalışmada, öncelikle, Kırımal hakkında yazılan dağınık bilgileri bir araya toplayarak ve şimdiye kadar pek bilinmeyen mektuplardaki bilgileri de kullanarak biyografisini şekillendirdik. Edige Kırımal’ın yazılarını incelerken kronolojik sıraya uymaya özen gösterdik, zira maksadımız onun fikrî evrimini ve entelektüel macerasını da takip etmektir. Aynı zamanda, Kırımal’ın eserlerinin tam bir listesini oluşturmaya ve yazılarını analiz ederek onun fikirlerini ve faaliyetlerini ortaya koymaya çalıştık.--------------------Edige Mustafa Kırımal (1911-1980), a Polish Tatar by origin, is a Crimean Tatar intellectual. He was the leader of Crimean Tatar cultural and political activities in European immigration. Edige was born in Bahçesaray, received his primary and secondary education in Crimea and then studied at the Russian Gymnasium and Simferopol Pedagogical Institute which were the elite schools of Crimea. During his high education, he actively participated in the national activities. Due to increasing pressure of the Soviet regime, he left his homeland and went to Azerbaijan, Iran and arrived at Turkey in 1932. Afterward, he went to Poland and completed his university education there. Edige Kırımal actively participated in the political and cultural activities of the Crimean National Center. His name came to the fore during World War II. Upon the decision of the Crimean National Center, he went to Germany and worked with the German authorities in order to help the Crimean Tatar captives of war. He was the director of the Crimean National Committee had interested in the settlement of the Crimean Tatar refugees in European camps and gave support to their legal and social struggles. After the war, he completed his doctoral education in Germany and represented the Crimean Turks at the Soviet Research Institute located in Munich. He was the responsible manager of the journal published under the Institute. Although he is a well-known figure of the Crimean Tatar national movement, the lack of any solid study about his life and works gave us the opportunity to study on this subject. This study, therefore, is aimed at to reveal a comprehensive biography by evaluating his life, activities and works. Firstly, we gathered the scattered data about his life and activities. Secondly, we used information of the letters to Kırımal which were little known so far, and lastly we researched and analyzed his own writings