İstanbul Gümrüğü (1750-1800) : teşkilat ve ticaret

ÖZETİstanbul Gümrüğü (1750-1800): Teşkilat ve Ticaret başlığını taşıyan bu çalışmada İstanbul Gümrüğü, mali bir teşkilat ve İstanbul’da ticaretin bir göstergesi olmak üzere iki ana noktadan açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Mali teşkilat olarak, İstanbul şehir içi, Marmara, Karadeniz ve Adalar Denizi bölgelerinde bulunan kara ve deniz gümrüklerini kapsayan gümrüğün bileşenleri, yönetimi, yöneticisi olan gümrük emininin görevleri, personeli, gümrük vergisi başta olmak üzere gelir kaynakları, mali büyüklüğü ve hazineye gümrük gelirlerinin aktarılış biçimleri arşiv kaynakları üzerinden ortaya konulmuştur. İstanbul’da ticaret, şehirde Osmanlı ülkesi ve yabancı ülkelerle yapılan ticaretten kaynaklanan gümrük hasılatları ve ticarete konu olan mallar bakımından değerlendirilmiştir. İstanbul’da ticarete konu olan mallar, mal kalemleri itibarıyla ve İstanbul’a Osmanlı ülkesinden ya da yabancı ülkelerden ithal edilme ve İstanbul’dan ihraç edilme özelliklerine göre tespit edilerek İstanbul’un ticari olarak nasıl bir kent olduğu üzerinde durulmuştur. Gümrük hasılat verileri, gümrük noktalarında gerçekleşen ticaretin hacmine ve farklı gümrüklerdeki hasılatlarla karşılaştırıldığında, ticaretin ve ticaret yollarının yoğunlaşma alanlarına dair fikir verebilmektedir. İstanbul’daki ikisi deniz, ikisi kara olmak üzere dört gümrük merkezinin tespit edilen hasılat rakamları, İstanbul’da ticarette bu kanalların ağırlığını belirlemeye imkan tanımıştır. Muhtelif yıllara ait yıllık toplu ve müstakil gümrük hasılatları ise ticarette uzun dönemli eğilimlere ve bunların sebeplerine dair değerlendirme yapmaya fırsat vermiştir. Anahtar Kelimeler: İstanbul Gümrüğü, İstanbul Gümrük Mukataası, İstanbul’da Ticaret, İstanbul Gümrük Hasılatları ABSTRACTIn this study, the Custom of Istanbul is tried to reveal from two main aspects during the second half of the eighteenth century. Custom of Istanbul, as a fiscal organization, included land and sea customs, located in Istanbul’s inner city, Marmara region, Black Sea and Aegean Sea. Firstly, the institutional organization of the custom, its administration, manager (gümrük emini), personnel regime, revenues (custom duties and other taxes), fiscal size and payment relations with Ottoman Treasury (Hazine-i Amire) were explained according to Ottoman archival documents. Secondly, custom of Istanbul was evaluated as an indicator of trade in Istanbul. Trade in Istanbul was investigated through the custom revenues and traded goods. Goods traded/taxed in custom of Istanbul were classified according to their types and kinds. To define Istanbul’s commercial characteristic, these goods are listed as being imported from Ottoman lands and foreign countries to Istanbul and exported from Istanbul to abroad. Custom revenues are important clues of commercial activity and intension when registers are used to expose the importance of overland and maritime trade of the city. And custom registers make it possible to comment on the general tendency of trade of both the whole custom area and Istanbul’s inner city customs during this period. Key words: Custom of Istanbul, Mukataa of Istanbul Custom, Trade in Istanbul, the Custom Revenues of Istanbul