Devletler özel hukukunda mültecinin hukuki statüsü

ÖZETTürk Hukuk öğretisinde, Devletler Özel Hukuku'nun bir dalı olan Yabancılar Hukuku kişisi mülteci, hiçbir devletin aktif diplomatik korumasından yararlanamayan ya da kendiliğinden bunu istemeyen yabancıdır. Uluslararası hukuk bakımından net bir tanıma sahip olmasına rağmen "mülteci" kavramı, günlük konuşma dilinde sığınmacı ve göçmen kavramlarının yerine kullanılmaktadır. Bu çalışmanın I. Bölümünde, bu üç kavram arasındaki fark, terim sorunu başlığı altında incelenerek Dünyada ve Türkiye'de sığınma olgusu tarihi gelişimi içinde ele alınmıştır. Ulusal egemenliğin en önemli özelliklerinden biri de devletin topraklarına giren yabancıyı kabul etme ya da etmeme hakkına sahip olmasıdır. Ancak bu "kabul etmeme" keyfiyeti uluslararası hukukun başka bir alanını ihlal etmesi durumunda devletin yabancı kişiyi ülkesine kabul etme zorunluluğundan bahsedilir. Bu bağlamda ulusal egemenliğin bir istisnası olarak ortaya çıkan sığınma olgusunun hukuki yüzü olan mültecinin hukuki statüsü, her ne kadar çeşitli uluslararası belgelere konu olsa da, ilk defa 1951 Cenevre Sözleşmesi ile düzenlenmiştir. Çalışmamızın II. Bölümünde ise Birleşmiş Milletler Hukuku çerçevesinde sığınmacı kişinin nasıl mülteci statüsü elde edebileceği, sığınılan devletin uluslararası yükümlülükleri ve statünün hangi koşullar dahilinde kaybedileceği konuları anlatılmaktadır.1951 Cenevre Sözleşmesi her ne kadar sığınmanın yasal çerçevesini belirleyerek insani bir gereksinime karşılık verme amacı ile tasarlanmışsa da, daha çok Soğuk Savaş olarak nitelendireceğimiz dönemin amaçlarına hizmet etmektedir. 1951 Cenevre Sözleşmesi'ne eklenen 1967 Protokolü ile sığınma sorununun sadece Avrupa'ya özgü bir olay olmadığı tanınmıştır. Ancak 1990'lı yıllarda insan dolaşımlarının çok sıkı denetim altında tutulduğu "Demir Perde"nin yıkılması ve doğu bloğunun çökmesi ile özellikle Batı Avrupa'da sığınmacı ve göçmen sayısında ciddi bir artış görülmüştür. Demir perde ülkelerinden kaçanların yanı sıra Sri Lanka, Somali, Zaire, Ruanda, Cezayir gibi ülkelerde meydana gelen iç savaşlardan kaçan kişilerin de sığınmacı olarak Batı Avrupa Devletlerinin sınırlarına dayanması bu devletleri sığınmaya dair giderek daha sıkı uygulamalara yöneltmiştir. Ancak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve bu sözleşmeye bağlı olarak gelişen içtihat hukuku, Mart 2002 itibarıyla, Avrupa Konseyi'ne üye olan (43) ülkeyi bağlamaktadır. Avrupa Konseyi'nin mültecilerle ilgili uluslararası belgeleri tamamlayıcı nitelikteki tavsiye kararları ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin içtihadı ile sığınmacı akınına uğrayan Avrupa Konseyi üyesi devletlere uluslararası yükümlülükleri hatırlatılmış; böylece sığınmacı ya da mülteci haklarının korunması açısından önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tezimizin III. Bölümünde mültecinin tehdit altında olan hakları ve sözleşmeye taraf devletlerin bu konudaki insan hakları hukukundan doğan yükümlükleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadı kapsamında ele alınmıştır. Sığınma olgusu, Türk mevzuatı açısından incelendiğinde, 1994 yılına kadar sığınmacıların Türkiye'ye girişleri, kabulleri, ikamet ve iskan edilmeleri, çalışmaları, sınır dışı edilmeleri gibi hususların yabancılar hukuku çerçevesinde, değişik konuları içeren yasa, tüzük ve yönetmeliklerde uluslararası hukuk normları açısından yetersiz bir şekilde düzenlendiği görülmektedir. Ancak 30 Kasım 1994 yılında yürürlüğe giren mültecilerle ile ilgili yönetmelik ile, Avrupa Birliği'ne üye olmaya aday Türkiye, bu konudaki boşluğu nispeten de olsa doldurmuştur. Bu yönetmelik ve mültecilerle ilgili diğer ulusal düzenlemelerin yer aldığı bilgiler ve çeşitli eleştiriler ise çalışmamızın IV. Bölümde düzenlenmiştir.ABSTRACTThe Legal Status of Refugees under International Private Law with particular reference to Turkish LawThe Turkish International Private Law defines a refugee as an individual who does not enjoy the diplomatic protection of a State either voluntarily or involuntarily. In the first section of this paper the problem of terminology within the framework of historical development of the status of refugees is discussed. In the second section the questions of acquiring and loosing the refugee status and the rights and obligations of the States concerned are examined. In this section special reference is also given to the legal framework of the 1951 Geneva Convention. It is a well known fact that the fall of the "Iron Curtain" and the civil wars in the countries like Sri Lanka, Somali, Zaire, Rwanda and Algeria raised the number of people seeking refuge in Western countries. These recent developments proved the 1951 Geneva Convention as well as the 1967 Protocol to be futile. However, the case-law of the European Court of Human Rights took the task of reminding the Council of Europe member states their obligations arising from the protection of refugees. Accordingly, the emerging case-law of the European Court of Human Rights is examined in the third section. The fourth section is dedicated to the legal status of the refugees under Turkish Law. In this regard the Regulation on the Status of Refugees dated 30 November 1994, which is welcomed as a new development for Turkish Law, is emphasised. The question of legal status of refugees also poses problems such as jurisdiction, conflict of laws and citizenship. However, in this paper no reference is made to such questions and the legal status of refugees is examined in the light of Law of Foreigners