İmam Matüridi ve Kadī ‘Abdülcebbar’ın tefsirlerinde yüce allah’a dair müteşabihlerin yorumu

Kur'ân'ın bizzat kendisi, âyetlerinin bir kısmının muhkem, bir kısmının da müteşâbih olduğunu belirtmektedir. Tanımı ve yorumu açısından âlimler arasında çok ihtilaflı olan müteşâbih kavramı genel olarak, benzerliği, çok anlamlılığı ve kapalılığı sebebiyle zahirinden anlaşılamayıp haricî bir delile ihtiyaç duyan âyetleri ifade eder. Özellikle Allah'ın sıfatları gibi gaybî konular başta olmak üzere aklın künhüne vakıf olamayacağı âyetleri ihtiva eden bu kavram, literarürde çokça tartışılmış ve farklı görüşlerin ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Bu çalışmamızda İslam düşüncesinin iki önemli akımı olan Ehl-i Sünnet'in kurucu simalarından İmam Mâturîdî ve Mu'tezile'nin ilmi birikim ve servetini derleyip ihya eden, kaybolmasını büyük oranda önleyen Kâdî Abdülcebbâr'ın Allah'a dair müteşâbih âyetlere yaklaşımları ortaya koyulup mukayeseleri yapılmıştır. Bu çalışmayı gerçekleştirirken öncelikle Hicri ilk dört asırda müteşâbih kavramının kronolojik olarak iz sürümünü yapılmaya çalışılmış, yine kronolojik olarak önce Mâtürîdî ve daha sonra Kādī Abdülcebbâr ele alınıp teorik açıdan genelde müteşâbih olgusuna, özel olarak da Allah ile ilgili müteşâbihlere yaklaşımlarını, pratik anlamda da her iki âlimin yorum sistemlerinde Allah'ın sıfatları başta olmak üzere Allah ile ilişkilendirilen mütaşâbih âyetlere yaklaşımları irdelenmiş, ayrıca mezhep sistematiğinin te'vil sürecindeki etkileri ve yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır.Sonuç olarak her iki müfessirin birbirlerine yakın görüş beyan ettiklerine şahit olduk. Dolayısıyla iki düşünce ekolü arasında farklılıklar olmakla beraber, ayrıştırıcı yaklaşımların aksine, ihtilaflar büyük ölçüde lâfzî olup, görüşlerde benzerlikler söz konusudur. Bu itibarla, klasik geleneğimizdeki bazı ön yargılar sebebiyle geçmişten günümüze Mu'tezile mezhebinin ötekileştirilmesi anlayışı yerine, Ehl-i Sünnetin istifadesine olabilecek konularda onlara ait gerçekten ilmî değeri olan görüşlerin ilim ehlince dikkate alınmalıdır. Zira Mu'tezile'nin, İslam fikir dünyasına önemli katkıları olmuştur.--------------------ABSTRACTTHE EXEGESİS OF THE HOMOLOGOUS (i.e. MUTESHABİH) VERSES CONCERNING GOD WİTH İN THE FRAME OF THE COMMENTARIES OF AL- IMAM MÂTURÎDÎ AND AL- KĀDĪ 'ABDUL-CABBÂRQur'an states that some of the verses are strong (muhkem) and some of them are muteshabih. Generally, the term of Mutashâbih which includes unseen subjects such as qualifiers of God has a role in emerging of many religious sects. On the grounds that it can not have the skills of the mind especially Allah's (God's) attiributes this concept has been widely discussed in the literatüre and important role in the emergence of different opinions.İn this study, two important movements of the Islamic thought founders; Imam of the Ahl-i Sunnah İmam Maturidi and Qâdî Abd al-Jabbâr and wealth of Mu'tazila and prevented the loss and Maturidi and Qâdî Abd al-Jabbâr's approaches to Muteshabih verses which are about Allah, were examined. İn this study, the concept of the muteshabih was examinel chrenologicaly in the first four Hijri centuries. Also, chronologically before Maturidi after Qâdî Abd al-Jabbâr has been discussed. Theoretically in general approaches to the consept of Mutashabih in particuler their approaches to God-related muteshabih verses, is discussed in practical terms, the approaches of the two scholars in the interpretation systems in particular Allah's attributives and God-related Muteshabih verses are examined. İn addition, the effects and reflections of the sectarian systematic in the Ta'wil process, have been tried to exposure. Despite the fact that there is an inconsiderable difference between aforementioned two religious sects and contrary to exaggerating statements which divide them largely, we suggest that there is a considerable similarity between the two religious sects, and controversies on them are substantially literal. Instead of marginalizing Mu'tazila as a result of misconceptions from past to present in our classic tradition, we suggest that their scholarly valuable views should be taken into consideration academically in the interest of Ahl-i Sunnah. Because Mu'tazila has made significant contributions to the İslamic thougt