Osmanlı İmparatorluğu’nda tütün: sosyal, siyasi ve ekonomik tahlili: (1600-1883)

Amerika kıtasının keşfinden sonra dünyaya yayılmaya başlayan tütün, 1570'lerde Osmanlı coğrafyasına girdi. İmparatorluğun Ege kıyısında Milas kazasında 1583 yılında üretilmeye başlandı. Bu, Amerika kıtasından sonra tütünün ticarî bir madde olarak ilk defa Osmanlı topraklarında yapıldığı anlamına gelmektedir. 1598 yılından itibaren Avrupalı tüccarlar, özellikle İngiliz, Fransız ve Hollandalılar, Amerikan tütünü başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlere getirmeye başladılar. 17. yüzyıl başından itibaren tütünün tüketimi, üretimi ve ticareti yayılmaya başladı. Bu nedenle 1609 yılında Osmanlı imparatorluğunda tütün yasaklandı. Bu yasak 1649 yılına kadar devam etti. Bu tarihten itibaren tütün tüketimi, ticareti ve üretimi yayıldı. Rumeli'de Makedonya, Anadolu'da Marmara ve Ege bölgeleri ile Ortadoğu'da Halep ve Lazkiye tütün tarımının yoğun olarak yapıldığı yerler olarak ortaya çıktı. 17. yüzyıl sonunda Osmanlı kazlarının % 20'sinde tütün ekilmekteydi. Tütün tarımı yapan çiftçi sayısı 50.000, tütün ekilen alanların hacmi 50.000 dönüm civarındaydı. Bu durum 18. yüzyıl boyunca gelişerek 19. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde tütün tarımı yapılan kazaların sayısı imparatorluktaki toplam kazaların % 38'ine ulaşırken, çiftçi sayısı 150.000'e ekim alanları 1 milyon dönüme ulaştı. Tütün ticareti de tarımda olduğu gibi gelişti. Zamanla sadece tütün ticaretiyle uğraşan tüccar sınıfı ortaya çıkarken, tütün ticaret ağı ve güzergahında bazı şehirler önemli tütün ticaret merkezi haline geldi. Bunlar, başta İstanbul olmak üzere Selanik, Yenice-i Karasu, İnoz, İzmir, Lazkiye, Halep, Şam İskenderiye, Kahire ve Samsun şehirleriydi. Tütün esnafı da İmparatorluğun tamamına yayılarak 18. yüzyılın ilk çeyreğinde lonca teşkilatı içinde teşkilatlandılar. Tütün resmî olarak ilk defa 1688 yılında gümrük vergisine tabi tutuldu ve cins ve kalitesine göre belirli oranlarda kıyye başına tarife uygulandı. Bu tarifeler zamanla devletin ihtiyaçlarına göre yükseldi. Aynı zamanda tütün tarımı da vergiye tabi tutuldu. Devletin bu sektörden elde ettiği gelir 18. yüzyıl başında bütçenin % 1'i civarındayken, bu oran 19. yüzyılın ikinci yarısında % 5'e ulaştı. ABSTRACTAfter discovering America, tobacco which began to spread to the world, entered to Ottoman Empire in 1570's. Its cultivation began at 1583 in Milas in Aegean region in Western Anatolia. It means that the Ottoman Empire was the first region where tobacco caltivated as a cash crop after continent of America. European merchants especially English, French and Dutches began to export American tobacco intensivelly to İstanbul and other main big Ottoman's cities after 1598. At the beginning of 17. century its consumption, trade and cultivation spreat in the Empire. So tobacco was forbidden by the sultan in 1609. Prohibition continued up to 1649. After this date tobacco's consumption, trade and agriculture improved all over the empire. Macedonia and Bulgaria in Rumelia, Marmara and Aegean region in Anatolia, Aleppo and Latakiya in Middle East became important regions where the tobacco cultivated end of the 17. century and onwards. End of the 17. century amount of districts, kaza, where tobacco cultivated were 180. It means that tobacco was being cultivated in 20 % of total districts of the empire. Also at the same time amount of tobacco cultivaters were 50.000 and fields were 50.000 acres. This improvement continued in 18-19 centuries. Second half of the 19. century, the number of districts where tobacco cultivated rised 400 which 38 percent of total districts of empire. And also amount of cultivaters increased 150.000 and fields 1 milyon acres. Tobacco trade improved during the time like its agriculture. In 18. century tobacco trade network came into existence and some cities became certer for tobacco trade on this network. Especially in the 18. century professional tobacco merchants arised. On the other hand foreign tobacco traders were acting and exporting Ottoman's tobacco to the european countries mainly to France, Italy, Austria and Russia. In 1688 different two kind taxes imposed on tobacco for its trade and cultivation. During the time revenue from tobacco sector began to important for the empire's budget. While its portion was 1 % in the state's budget end of the 17. century, it raised 5 % second half of the 19. century