Ahmed Cahidi’nin Nasihatname ve Tevhid-i Zat adlı risaleler’inin tahlili

CÂHİDÎ AHMED EFENDİ (ö.1070/1659-60)Ahmet Câhidî Efendi’nin doğum tarihi bilinmemektedir. Hayatı hakkında kaynak kitaplarımızda detaylı bilgi yoktur. Ünvânı; Sultan, asıl adı Ahmed, mahlası Câhidî’dir. “Kitabü’n-Nasiha” adlı eserinden anlaşıldığına göre Rumelili bir aileden geldiği ve babasının adı Muhammed’dir. Câhidî Efendi Kilitbahir’e geldikten sonra burada Kerîme hâtunla evlenir ve Abdüllatif adında bir oğlan çocukları dünyaya gelir. Oğlu Câhidî Ahmed Efendi’nin vefatından sonra Câhidiyye tarîkatını sürdürmüştür. Kerime hâtun halk arasında Câhidî’den daha fazla kerâmet ehli velî bir hanım olduğu söylenir. Câhidî Ahmed Efendi; bir Halvetî-Uşşâkî şeyhi olan Gelibolulu Dede Ömer Karibî’den hilâfet aldıktan sonra Kilitbahir’de kurduğu tekkesinde irşad faaliyetinde bulunmuştur. Halîfeleri; 1-Muslihuddin Karamânî, Uşşâkiyye tarîkatının Muslîhiyye şûbesinin kurucusudur. 2-Şeyh Ali Efendi, Ali Efendi’nin mürîdi Bursalı Şeyh Muhyiddin Efendi (ö.1091/1680), Câhidiyye tarîkatını Bursa’da kurduğu Üçkozlar dergãhında temsil etmiştir.Câhidî Efendi; şâir, velî ve tarîkat sahibi, mutasavvıf bir zâttır. Türk milletinin manevî hayatında üç asrı geçen bir zamandan beri te’siri devam eden bir mürşid-i kâmildir. Câhidiyye mensubları XIX. yüzyılın başlarından itibaren Câhidî’nin takip ettiği Sunnî çizgiden uzaklaşarak Bektaşîleşmişler ve sayıları giderek azalmıştır. XX. Yüzyılın başlarında Câhidiyye’nin tamamen ortadan kalktığı anlaşılmaktadır. Ahmet Câhidî Efendi’nin ölümüne “istirahat” (1070) kelimesi tarih düşülmüştür. Halk arasın da “Câhide Sultan” diye anılan Câhidî’nin türbesi Çanakkale’nin önemli ziyâret yerlerinden olup yine aynı adla anılan mescidin ön tarafında medfundur. Câhidî Efendi’nin iki eseri vardır. 1- Kitâbü’n-Nasîha ve Tevhîd-i Zât, 2- Divan, Her iki eseri de Osmanlıca Yazma eser halinde İstanbul Süleymaniye Kütüphanesinde mevcuttur. Kitâbü’n-Nasîha’nın İst. Sül. Ktp. İbrahim Efendi Bölümü nr: 350. İst. Sül. Ktp. Yazma Bağışlar nr. 2141. Bir nüsha M.Ü.İlâhiyat Fakültesi Kütüphanesinde kayıtlı değildir. İst. Sül. Ktp. Uşşâkî Tekkesi Bölümü nr: 119, 292, 294, 334 ve 458 olmak üzere toplam sekiz nüshası bulunmaktadır. Tez çalışmamız “Kitâbü’n-Nasîha ve Tevhîd-i Zât” risaleleridir. Kullandığımız nüsha, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Kütüphasindeki nüshadır. Kahverengi meşin kaplıdır. yazı; düz beyaz kâğıt üzerine siyah mürekkeple yazılmış tâlik bir yazıdır. Bazı âyet ve hadisler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Ölçüleri:21X16 cm, satır sayısı: 27, sayfa sayısı: 249, Müstensih (yazarı) belli değil ve İstinsah Tarihi: Hicrî 1206, Rebîu’l-evvel, 11 Perşembe’dir. Kitâbü’n-Nasîha, iki risaleden oluşmaktadır.Kitâbü’n-Nasîha; san’at kaygısından uzak, halkın anlayabileceği sâde bir dille yazılmıştır. Dönemine nazaran genelde kullanılan kelimeler Türkçe olup, çok az sayıda Arapça ve Farsça terkipler vardır. Bazen ( âyet ve hadisle sâbit olan, Namaz, Oruç, Hacc gibi) konulara âyet ve hadisle başlamıştır. Konuyu müşahhas örnekler vererek anlaşılmasını daha da kolaylaştırmıştır. Konu başlıkları kullanılmamış, satırbaşı yapılmamıştır. Konular bir biri ardına sıralanmıştır. Biz bu çalışmamızda konu başlıkları ve paragraflar oluşturduk. 1-en-Nasîha: (1-61sayfa)Câhidî Efendi’nin bu risâlesi 61 sayfadır. Konular toplu bir şekilde, fihrist olarak belirtilmemiştir. Bizim tespit ettiğimize göre konular şöyledir; İman ve küfür, Şükür, şükürde üç üsûl; amel-i sâlih, ilm-i nâfi’ ve hâl, Evliya düşmanları, Ehl-i dünyanın Yahûdî’lerden olduğu, Gaflet sekranlığı, Namaz, Cennetin isimleri, Câhidî Efendi’ye âit şiir gibi konulardır.2-Tevhîd-i Zât: (61-249)Tevhîd-i Zât’ın konusu, toplu olarak risâlenin başında verilmiştir. Tevhîd-i Zât’da yer alan konu başlıkları şunlardır: Tahâret, Abdest, Namazın farziyyeti, Zekât, Savm, Hacc, Gazâ, Kalbin terbiyesi, Rûhu tahliye, Şeyhe olan ihtiyaç, Mürîdin Şeyhe ihtiyâcı, Şeyhlik makãmı, şartları ve alâmetleri, Sâliklerin makamları, İrâdetin şartları ve a’dâbı, Mürîdin zikre ihtiyacı, Tarîkatın a’dâbı, Ulemânın sülûkü konuları yer almaktadır.Çalışmamızı dört bölüme ayırdık : Birinci bölümde, müellifimiz Ahmed Câhidî Efendi’nin hayatını inceledik. Ancak hayatı hakkında fazla bilgi olmadığından detayına inemedik. Hayatı hakkında klasik tasavvuf tarihi kaynakları ve TDİ. Ansiklopedisi “Câhidî” maddesinden yararlandık. İkinci bölümde, müellifimizin tasavvufî ve edebî şahsiyeti ile eserleri olmak üzere üç kısımda inceledik. Bu bölümde müellifimizin “ en-Nasîha ve Tevhîd-i Zât” başta olmak üzere yine bu eserin diğer nüshaları ve “Divan”ından yararlandık. Ayrıca Osmanlı müelliflerinden bahseden kaynaklardan da yararlandık.Üçüncü bölümde, en-Nasîha ve Tevhîd-i Zât’ın tahlilini yaptık. Tahlilimizi dört ana başlık olarak tespit ettik. Birinci başlıkta, eserlerin genel özellikleri üzerinde durduk. İkinci başlıkta, eserin dili, edebî özellikleri üslûb ve tarzını ele aldık. Üçüncü başlıkta, eserlerin muhteviyâtı, konu başlıklarını verdik. Dördüncü ve son başlıkta ise, bu iki eserde geçen kavramları ve konuları vermeye çalıştık. Bu tahlili yaparken âyetlerden, hadislerden, tasavvuf terimleri lügatlerinden, klasik tasavvufî eserlerden ve bazı işârî tefsirlerden istifade ettik. Her bir kavramda ve konuda müellifimiz Ahmed Câhidî Efendi’nin bütün açıklamalarını aktarmaya çalıştık. Kavramların ve konuların bir bütün olması bakımından da diğer belirttiğimiz türdeki eserlerden yararlandık. Tahlil konusu olarak; Vücûd-ı Mutlak, Tevhid, Tevhidin mertebeleri, İlim ve çeşitleri şeriat ilmi, tarikat ilmi, hakikat ilmi, marifet ilmi ve tasavvuf ilmi, Şeriat, tarikat, hakikat ve marifet, Şeyh-Mürid ve aralarındaki münasebet, Müridin Şeyhe ihtiyacı, evliya düşmanları, Seyr u sülûk, Câhidî’nin sâliklere nasihatları, Sâliklerin makamları, Ulemanın sülûku, Nefs-i emmâre, Riyâzet-Mücâhede-Halvet-Uzlet, Zikir, Şükür, Tahâret ve abdest, Hacc ve Tavaf ve Namaz konularını işlemeye çalıştık. Dördüncü bölümde, eserlerin transkript edilmiş metnini verdik. En-Nasîha 61 sayfa, Tevhîd-i Zât ise 188 sayfadır. Bu bölümde geçen âyet ve hadislerin tahricini yaptık ve dipnotta gösterdik. Eserde çok sayıda hadis metinleri ve bazılarının da sadece mealleri bulunmaktadır. Ancak bazı hadislerin kaynaklarını tespit edemedik, bunu da dipnotta “bulunamadı” olarak belirttik. Mealleri olmayan âyet metinlerinin meallerini ilave ettik. Âyet ve hadislerin meallerini, Arapça kavramları ve eserin sayfa numaralarını köşeli parantez içinde gösterdik. Sonuç değerlendirmesinden sonra EK’te eserin Osmanlıca metin örneklerini ekledik. MASTER CAHİDİ AHMED (1070/1659-60)Master Cahidi Ahmed’s birt date is unknow. There isn’t any information about his life at the historical books. Fame is Sultan, name is Ahmed, second name is Cahidi. We can understand in the art of Kitabu’n-Nasiha his family’s from Rumeli ( old Greek of Turkısh Nationality) father’s is name Muhammed.Master Cahidi got married with mrs. Kerime when he came to Kilitbahir. Than their son Abdullatif was born. He wen’t on secterian of Cahidi after Master Cahidi Ahmed Rumour has about Mrs Kerime is miracle worker by God trough person. Master Cahidi Ahmed took th mission from Dede Ömer Karibi after that he has been explain about Islam religion at the Kilitbahir. hİs galips; 1. Muslihuddin Karamani, founcler secterian of Muslihiyye 2. Sheikh Master Ali.At the begining of XIX. center. Cahidi’s disciple removed line of sunni. They started to be Bektaşi. At the begining of XX. center discip peared compeletly.Master Cahidi Ahmed date of death says “rest”. His chemetry is in front of Cahidi Mosque. It’s very famaus visiting place.He has two books. 1. Kitabu’n-Nasiha and Tevhid-i Zat, 2. Divan. Both of them are in the Istanbul Library of Sileymaniye in Ottoman Turkısh Languace. Kitabu’n-Nasiha is in the Ist. Sül. Library part of Master Ibrahim no: 350, in the part of Yazma Bağışlar no: 2141. There isn’t unuther copy at the Unuversity of Marmara Theology Faculty Library. There is at the Ist. Sül. Library part of Uşşaki Tekkesi no: 119, 292, 294, 334, and 458 in att eight copy. This thesis is “Kitabu’n-Nasiha and Tevhid-i Zat” books. We used old edition at the Unuversityof Marmara Theology Faculty. It’s caver is brown leather. The writting is written straight on a white paper in black ink. Some of verse of the Koran and Hadith are written in red ink. The measwries are 21X16 cm line number is 27, pages number are 249. Writer is unknow and copy’s date is 1206 after migration from Mekke to Medine, Rabiul evvel 11 on Thursday. Kitabu’n-Nasiha is two parts.Kitabu’n-Nasiha is written in simple public languace. The words of that seasoon general was Turkısh. There is alittle in Arabic and persion. The subjects sometimes begin verse of the koran and Hadith ( for example about prayer, fasting and hadj) Example of subjects are made easy to understand. Name of subjects aren’t used and not pragraphy. Subjects were one by one. We formad in this work the name of subjects and pragraphy. 1.en-Nasiha (1-61 pages)This book is 61 pages. Subject aren’t made clear att to gether in content. By our finding the subjects are so: belief and lasphemmy, gratıtude. The gratıtude is tree method; to do sometings for God sinlles things andcondition and enemies of saint, people who is more important world than purudise, becomes jewısh people and carelessness to praying to God, and prayer, names of paradise, Master Cahidi poems ete.2.Tevhid-i Zat(61-249 pages)The subject of Tevhid-i Zat is given at the begining of the book. There is in the Tevhid-i Zat sobjects so: Clean dirty things on a body, Ablution, Precepts of prayer, Obligatory alms prescribed by Islam, Fusting, Hadj, Holy war, Training of heard, clean psyhical, be need in Sheikh, to be need of disciple to Sheikh. Position of Sheikh, contions and omens, position of secretian, to be need of disciple to remember God, Secterian Customs.We divided in to four chapter to our work:At the first chapter, we’ve investigeled about writer Master Cahidi Ahmed’s life. But there isn’t any information about his life correctly. So we made use of clasic Historical Mysticism arts and Turkey Relition Department Ancylopedia “Cahidi” paragraphy.At the second chapter, we’ve been investiget the writter’s Islamic mysticism and his personality’s literary on arts at tree parts. We’ve used of at the begining “en-Nasiha and Tevhid-i Zat” arts egain other specimens and art of “Divan” at the this chapter. We took information from arts about Ottamant Writer.At the third part , we analysed to en-Nasiha and Tevhid-i Zat. This analys is made firm at four parts subjects. First subject is general charactaristic and style. Third subject is head of subjects. And last subject bath of them conceptions and subjects. When we were writting we’ve used of verse of Koran, Hadith, mysticism terms dictionary, clasic mysticism arts, same commentaries of Isar. We studied to translation Master CahidAhmed’s explanitions at all the subjects. We’ve studied about analys subjects so: to live free abody, to believe just one God live on the world, typ of tevhid, science and typ of Muslim Religious Law, Science of realty, Science of Skill, Science of mysticism, Muslim Religious Order Law, Religious Order, Realty and Skill, Sheikh-Disciple and between them connection, to be need of Disciple to Sheikh, Enemyies of saint, position of secterian, to do some tihink bad things like devil, to remind God’s names, taharet and ablution, Hadj and circumambulation and prayer ete.At the fourth chapter, we’ve given untranscript text of art. Nasiha is 61 pages, Tevhid-i Zat is 188 pages. There is a lot of the Prephet Muhammed’s sayings texts and some of them just meaning at this art. But we didn’t find some bibliography of the prophet Muhammed’s sayings. And we wrate in foot note unkonow. We added some verse of koran meanings. Hadith and verse of Koran meanings and page number of art are showen in bracket