Osmanlıda Devlet-aşiret ilişkileri: Hemvend örneği (1876-1918)

ÖZET Çalışmamızda 1876-1918 yılları arasında olmak üzere Osmanlı Devleti'nin Musul Vilayeti'nde büyük sorunların meydana gelmesine neden olan Hemvend Aşireti’nin, devlet ile olan ilişkileri ele alınmıştır. Hemvend Aşireti, Osmanlı Devleti’nin en karmaşık demografik yapısına sahip eyaletlerinden biri olan Musul Eyaleti’nde, yaptıkları soygun, yağma, gasp ve talan gibi eşkıyalık faaliyetleri ile gündeme gelmiştir. Eşkıyalık faaliyetlerini kendilerine ‘’ekmek kapısı’’ olarak gören bu aşirete karşı devletin izlediği politika dönemsel olarak değişmiş, ancak kesin bir sonuç alınamamıştır. II. Abdülhamid devri boyunca Musul’daki asayiş problemlerinin başlıca kaynağı olan Hemvendler, yaptıkları sınır ihlâlleri ile İran-Osmanlı siyasi ilişkilerinde etkili bir unsur haline gelmiştir. Hükümet tarafından birçok kez uzak bölgelere sürgün edilmelerine rağmen aşiret mensuplarının yeniden Musul Vilayeti’ne gelip eşkıyalığa devam ettikleri görülmektedir. II. Meşrutiyet’in ilânı ile aşiret üyeleri zor kullanılarak kontrol altına alınmış, ancak Birinci Dünya Savaşı sonunda bu sorun vilayeti işgal eden İngiliz hükümetine miras kalmıştır. Anahtar Sözcükler: Hemvend, Cevamir, Musul, Şeyh Said Berzenci, II. Abdülhamid. ABSTRACT This work aims at clarifying the relationships between Ottoman administration and Hamawand tribe which caused a number of problems in the province of Mosul from 1876 to 1918. Hamawand tribe has always been famous for their banditry activities such as robbery, plunder, usurpation and pillage at the province of Mosul which had demographically one of the most mixed populations in the empire. Ottoman Empire followed changing policies in different periods towards this tribe that accepted these activities as a way of subsistence and did not take a certain result. As a leading source of the security problems in Mosul during Hamidian era, Hamawand tribe rendered themselves an effective element via border violations in the relationships between Iran and Ottoman Empire. Even though they were exiled to the long-distance places several times, the members of this tribe returned to Mosul and continued to the banditry. After the declaration of Second Constitution, they were controlled by force, but at the end of the World War I, this problem inherited to the Britain government which dominated the province. Keywords: Hamawand, Cevamir, Mosul, Şeyh Said Berzenci, Abdülhamid II