Merkez Bankası’nın bağımsızlaşmasının ekonomi politiği: Türkiye örneği

ÖZETMERKEZ BANKASI’NIN BAĞIMSIZLAŞMASININ EKONOMİ POLİTİĞİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİBu çalışmada merkez bankası bağımsızlığının analiz edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak para (ekonomi) ve devletin (siyasetin) kesişme noktası olarak tanımlanan merkez bankasının hem kavramsal açıklaması, hem de tarihsel gelişimi ele alınmış ve merkez bankalarının kapitalist toplumsal ilişkiler içindeki temel işlevleri ortaya konmuştur. İkinci olarak merkez bankası bağımsızlığı literatürünün eleştirel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Bu bölüm, ilgili liteatürde yer alan kural karşısında takdir hakkı, güvenilirlik karşısında esneklik ve siyasi konjonktür teorilerinin temel argümanlarının değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Çalışmanın bir sonraki bölümünde ise, merkez bankası bağımsızlaşmasının nedenleri ortaya konulmuştur. Bu bölümde merkez bankası bağımsızlaşması, uluslararası paranın disipline edici gücünün zayıfladığı bir süreçte, kapitalist toplumsal ilişkilerin yapısal dinamiklerinden biri olan parasal kısıtın inşa edilmesinin merkez bankası bağımsızlaşması yoluyla hayata geçirildiği ileri sürülmüştür. Çalışmanın son bölümünde ise, Türkiye’de merkez bankasının bağımsızlaşması süreci analiz edilmiştir. Bu bölümde ilk olarak merkez bankasının kuruluşundan 2001 yılındaki bağımsızlaşmasına kadar geçen süreç, tarihsel bir arka plan olması açısından ana hatlarıyla değerlendirilmiştir. Bu bölümde ikinci olarak, 2001 yılında gerçekleşen merkez bankası reformu ve sonrasında yaşanan süreç detaylı olarak ele alınmıştır. Sonuçta bu çalışmada ileri sürülen temel argüman, merkez bankası bağımsızlığının, literatürde iddia edildiği gibi teknik, tarafsız, tüm toplum kesimleri için en iyi sonuçları verecek ve apolitik bir süreç olmadığıdır. Bunun aksine, özellikle uluslar arası entegrasyon düzeyi yüksek olan sermaye kesimlerinin bu reformdan kazançlı çıktığı, ancak düşük emek verimliliği düzeyi ile üretim yapan sermaye kesimleri ile sermaye dışında kalan geniş toplum kesimlerinin merkez bankası bağımsızlığı sürecinden olumsuz etkilendiği, dolayısıyla bu reformun sınıfsal bir niteliği bulunduğu tespit edilmiştir. ABSTRACTTHE POLITICAL ECONOMY OF CENTRAL BANK INDEPENDENCE:THE TURKİSH CASEThe aim of this study is that analysis of central bank independence. For this aim, firstly central bank is defined as an intersection of money (economics) and the state (politics). In this chapter, logical explanation and historical development of central banks are produced, and the central bank’s main functions in the capitalist social relations are indicated. Third chapter consist of a critical analysis of central bank independence literature. In this chapter, rules versus discretion, credibility versus flexibility debates and political business cycle approaches are critically scrutinized. Next chapter is focused on the main reasons lay behind the central bank independence process. It is argued that, in this chapter, in the position that erosion of the credibility and stability of world money, especially after 1970s, disciplinary power of international money has been decreased. In this conjuncture, monetary constraint, which is one of the main structural dynamics of capitalist social relations, is that constructed via central bank independence. In the last chapter of this study, central bank independence process is examined in terms of Turkish case. In this chapter, firstly, from formation (1930) to independence (2001) central bank’s historical development is evaluated for the purpose of constitute a historical background. Secondly, 2001 central bank reform in Turkey and following developments are analysed elaborately. Finally, the main argument presented in this study is that, contrary the related literature, central bank independence should not be seen as a neutral, technical and product best result for the all social segments, classes and class fractions