II. meşrutiyet döneminde basra vilayeti : (1908-1914)

ÖZETBu çalışmanın ana hedefini II. Meşrutiyet yönetimlerinin Arap vilayetlerine yönelik merkeziyetçilik politikalarının Basra vilayeti örnekleminde incelenmesi oluşturmaktadır. Bu noktadan hareketle Osmanlı devlet aygıtının II. Meşrutiyet dönemi Basrası’nda nasıl işlediği, devlet iktidarının nereye kadar uzanabildiği, yerel muteberan ve aşiret reislerinin bu müdahaleye nerede dur dediği mercek altına alınmış ve Basra vilayetinde devletle toplum arasında ne tür bir ilişkinin hakim olduğu göz önüne serilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma, merkezden çevrenin nasıl göründüğünü, Basra vilayetinin problemlerine karşı hükümetlerin takındıkları tavırları ve aldıkları kararları incelediği gibi bunun yanı sıra çevrenin merkez algısını da yansıtmayı amaçlamakta ve vilayetteki yerel elitin bakış açısına ışık tutmaktadır.Bu çalışma sonuçları itibariyle II. Meşrutiyet dönemi merkezileşme siyasetinin Basra vilayetinde büyük oranda başarısız olduğunu göstermiştir. Basra vilayetinde merkezin atadığı memurlar vasıtasıyla kurulmaya çalışılan merkezileşme, bir çok zaman büyük rütbeli memurların yerel elitle işbirliğine gitmesine neden olmuştur. Bu dönemde yerel elitle ilişki kurma biçiminin değişmesi de, önce yerel eşraf ve muteberanın merkezi tehdit olarak algılamasına, akabinde ise bu algının çift taraflı bir hale gelmesine neden olmuştur. 1908 sonrası hükümetlerin aşiretlere yönelik toprağa bağlı siyasetlerini değiştirme ve merkezileşme teşebbüsleri ise kısmen etkili olabilmiş fakat son tahlilde vilayet kırsalında merkezin hedeflediği “asayiş ve huzur” sağlanamamış, aşiretler arası mücadelelere son verilememiştir. Merkezileşmenin yenilgiye uğradığı alanlardan bir diğeri de Basra vilayeti üzerindeki Osmanlı-İngiliz siyasi mücadele olmuştur. Gerek uluslararası konjonktürün etkisi, gerekse meşrutiyet sonrası yerel elite yönelik değişen politikalar, bölgede merkezileşmeden ziyade kopuşa yol açmış, bunun bir sonucu olarak Basra I. Dünya Savaşı sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nun elinden çıkan ilk Arap toprağı olmuştur.Anahtar Kelimeler: Basra, Irak, İttihat ve Terakki, merkezileşme, taşra. ABSTRACTThe main objective of this study is to analyse the centralization policies in the Second Constitutional period towards the Arab periphery in the sample of the Basra Province. From this standpoint, the workings of the Ottoman state apparatus in a provincial setting, the kind of relations between state and society and the meaning of political practice of provincial actors trying to define such hegemony have been put under the spotlight. In the same way, the relations between the Ottoman state and Basra provincial society is sprawled into consideration. In this study, the way that periphery is seen from the center, the decisions taken by the governments and the attitude of the center to the problems of the Basra Province is examined. In addition, this work aims to reflect attitude and perceptions of the center to the provincial periphery and sheds light on the local elite’s perspective as well.The results reached in this study shows that centralization policy applied in second constitutional monarchy period at Basra province was largely unsuccessful. Centralization which had tried to be constructed via appointed officials at Basra, mostly has led to collaboration of high-ranking officials with the local elite. The change in the form of relationship building with the local elite in this period, has first led the local elite to percieve center as a threat, and subsequently cause this perception to become bilateral. Changing politics and centralization initiatives of governments after 1908 which were mainly based on the land towards tribal organisations is able to be partially effective. In the final analysis "public order and peace" aimed by the center in the rural parts of the provice could not be achieved and struggles between the tribes could not be put an end. One of the areas of defeat on the centralization policy in the Basra Province was the political struggle between Ottoman Empire and Great Britain. Both the impact of the international conjuncture, as well as changing policies after the second constitutional monarchy towards the local elite, has led to rupture in the region rather than centralization and as a consequence of this policy Basra became the first Arab land which was lost during the First World War.Key Words: Basra, Iraq, CUP, centralization, provincial periphery