Alâeddin Es-Semerkandî ve Mîzânü’l-Usül’ünde Mu’tezile görüşlerini usül açısından değerlendirmesi

ÖZETİslam fıkıh tarihi açısından çok önemli bir yer teşkil eden Semerkant bölgesinde, hicri V. ve VI. yüzyıllarda yaşamış önemli İslâm hukukçularından biri de Alâeddin es-Semerkandî’dir. Farklı alanlarda yazdığı birçok eseri bulunmakla birlikte, onun fıkıh usulü ile ilgili en önemli eseri Mîzânü’l-usûl fî netâici’-ukûldür.Semerkandî eserinin giriş kısmında mezhep içerisinde yazılmış usul eserlerinin yöntem ve özelliklerini veciz ifadelerle anlatmakta ve kendinden önce bazı Hanefilerin bu alanda yazmış oldukları eserlerde, fıkhî ilkelerin kelâmî ilkelerle uyumu konusunda yeterince duyarlı olmadıklarını, Mu‘tezilî görüşlere eğilim göstererek zaman zaman Hanefî (yani Mâtürîdî kelâm) ilkelerine ters görüşler ortaya koyduklarını ve muhaliflerin görüşlerini savunur duruma düştüklerini ifade etmektedir. Semerkandî’nin bu ifadelerini göz önünde bulundurarak, onun Mu‘tezile’ye yaklaşımını daha derinlemesine görebilmek için söz konusu eser kapsamında görüşlerini inceleme konusu yaptık.Giriş ve iki bölümden oluşan tezimizin giriş kısmında, Semerkandî’nin söz konusu eserinin mezhep içindeki yerini görebilmek için fıkıh usulü metotlarını ve Semerkandî’nin de temsilcisi olduğu Semerkant Hanefi koluna kısaca değindik. Tezimizin birinci bölümünde müellifin yaşadığı dönemin siyasi, ilmi-kültürel şartlarından bahsettikten sonra, onun çevresine ve eserlerine dikkat çekerek, ilmi şahsiyeti hakkında bilgi verdik. İkinci bölümde; kısaca Hanefîlik-Mu‘tezile ilişkisine vurgu yaptıktan sonra, müellifin bahsi geçen eseri çerçevesinde, onun hüküm, emir, hüsün-kubuh, sünnet, illet, bazı lafız bahisleri, ictihad ve nesih gibi usul konularında Mu‘tezilî görüşlere bakışını inceledik. Bu görüşler için yer yer bazı Mu‘tezilî kaynaklarına da müracaat ettik. İncelememizde bazı istisnalar dışında, genellikle müellifin kitaptaki konu sırasını gözetmeye özen gösterdik.ABSTRACTIn terms of the Fıkıh History (Canon Law); Alâ’ al-Dîn al-Samarqandî is one of the leading Islamic Law maker who lived in the vicinity of Semerqand between 500 and 600 (pertaining to the Hegira),The most important book is Mîzân al-Usûl fî Natâ’ij al-‘Uqûl.Concerning of his book he has been explaining the detailfs of teaching the law procedures in conformity with the remarks belonging the adharent of the Hanafi Life style, emerging the opposite ideas in terms of the al-Mu‘tazili and Maturîdî Teology (Kalâm Words) and speechs, defending the ideas of opponents of current Fıkıh defendeers.Taking in to the above account, This dissertation includes mainly Mu‘tazili approach and deeply brings to the light of the Mîzân al-Usûl fî Natâ’ij al-‘Uqûl.This dissertation consists of three section, At the introduction section It’s emphasized the current place of sect and the methods of Fıkıh Research belonging to the Semerkant Hanafî branch. At the first section of dissertation It’s emphasized the conditions of Alâ’ al-Dîn al-Samarqandî as time, politic, social interest and explained his achievementt in every line of scientific life. At the second section of dissertation. It s shortly emphasized the relations between Hanafi and Mu‘tazila. Following his commands, speech, words hüsün-kubuh, Sunna, nuisances, some leading disgussions have been expalined in terms of the Mu‘tazila ideas and sentiments. This dissertation follows the Mîzân al-Usûl fî Natâ’ij al-‘Uqûl writing order