Orta Asya’da İslâm yargı teşkilâtı ve işleyişi (1709-1876 Hokand Hanlığı ve 1865-1928 rus işgali süreci örneği)

ÖZETTarihte Orta Asya Türk Hanlık’ları olarak bilinen Buhara Hanlığı ve Hive Hanlığı arasında Hokand Hanlığı da yer alıyordu. Bu topraklarda tarihte “Orta Asya Ekolü” adıyla İslâm Hukuku alanında birçok ulemâ yetişmiş ve alanla ilgili pek kıymetli eser telif edilmiştir. Buhara Hanlığı ile Hive Hanlığı’nın yargı teşkilâtı ile ilgili araştırmalar yapılmış, Hokand Hanlığı yargı teşkilâtı konusu ise henüz çalışılmamış ve bu konudaki eksiklik giderilmesi gerekiyordu.Tezimiz önsöz, kısaltmalar, içindekiler, üç bölüm, sonuç, kaynakça ve ekler kısmından oluşmaktadır. Giriş kısmında araştırmanın amacı, sınırlandırılması, yöntemi ve kaynakları yer alırken, birinci bölümde Hokand Hanlığı’nın siyasî tarihi, idarî, sosyokültürel, etnik yapısı, ekonomik durumu, eğitim politikası ve dinî durum konuları işlenmiştir. İkinci bölümde ise Çarlık Rusya’nın Hokand Hanlığı’nı işgal süreci, işgal gerekçeleri ve onun altındaki asıl amaçlar, işgalci hükümetin hanlığın eğitim, sosyal, kültürel ve yargı alanında yaptığı yenilikçi hareketler araştırılmıştır. Üçüncü bölümde de Hanlık’taki şerî mahkemeler ve biy mahkemelerinin yapısı, işleyişi, verdiği kararlar incelenmiş ve işgal sürecinde şerî mahkemeler ve biy mahkemelerinin ilga süreci ele alınmıştır. ABSTRACTIn the history of Central Asia Turkish Khanete known as Buhara Khanete and Hive Khanete between them was Hokand Khanete. In this land as explained the history know term “Central Asia School of Thought ” in Islamic Law and there were a lot of ulemâ who leave significant legacy in this region. This research explains about the jurisdicition institution in Buhara and Hive Khanete, there is no relevant topic that explain about this before for this reason this research needed. My thesis including introduction, abbrevation, list of content, 3 main chapters, result, reference and appendixes. In the introduction part explains the aim of research, limit of problem, research method and how to use reference, in the first chapter explains Hokand Khanete’s political history, government, socio-culture, management of ethnics, economic condition, policy toward education and condition of religious life. In the second chapter explains Tsarist Russia Kingdom occupation period, realities during occupation and basic purpores of the occupation, colonizer policy on education, social, culture and law sector that reformed during that period. In the third chapter explains about the sharia courts and creation of several courts, jurisprudence, decision that analysed, especially explaining the condition of sharia courts during period of colonization