Meşrulaştırma aracı olarak sinemada tecavüz: 1990 sonrası Türkiye’de bağımsız sinema üzerine eleştirel bir analiz

Anahtar Kelimeler: Erkek egemen söylem, toplumsal cinsiyet, meşrulaştırma, bakış, bağımsız sinema, anlatı, tecavüz.ÖZETMEŞRULAŞTIRMA ARACI OLARAK SİNEMADA TECAVÜZ: 1990 SONRASI TÜRKİYE’DE BAĞIMSIZ SİNEMA ÜZERİNE ELEŞTİREL BİR ANALİZMevcut ideolojinin yeniden üretiminde önemli bir ideolojik aygıt olan sinema, kadının konumlandırılmasında, toplum tarafından algılanmasında, kadına yönelik tecavüzün erkekler açısından meşrulaştırılmasında ve kadının daima suçlu ve hatalı olan “ikincil” konumunun içselleştirilmesinde önemli bir role sahiptir. Ataerkil söylemin devamında ve yeniden üretiminde önemli bir araç olan sinema, bir yandan bakış açısı, özdeşleşme, öznel kamera kullanımı gibi sinemasal dilin öğelerini kullanarak bir yandan da kadına dayatılan kalıpları filmler yoluyla sürekli tekrarlayıp, bunlara aykırı davrandığı zamanlarda da kadını anlatı içinde fiziksel ve/veya psikolojik şiddetle karşı karşıya bırakarak, söylemsel olarak da ataerkil sisteme hizmet etmektedir. Sinemanın bu kalıpları, özellikle tecavüz sahneleri söz konusu olduğunda, nasıl yapılandırdığı, izleyiciye nasıl ve hangi bakış açısıyla yansıttığını ortaya koymayı amaçladığımız bu çalışmada, ilk olarak toplumsal cinsiyet söylemi içinde oluşan kavramları ve söylemin yaratılmasında kullanılan araçları belirlemek amacıyla literatür taraması yapılmıştır. Ardından araştırmanın kuramsal boyutta kalmaması, sinema endüstrisindeki bu kalıpların Türk sinemasındaki yansımalarının ortaya konması için de 1990 sonrası Türkiye’de Bağımsız sinema yapıtı olarak değerlendirilen Gemide, Barda, İki Kadın, Duvara Karşı ve Salkım Hanımın Taneleri filmleri incelenmiştir. Tecavüz, hem sinemasal anlatının içinde bağlamsal olarak incelenmiş hem de bu sahnelerdeki sinemasal dilin kullanımı ve sahne düzeni sorgulanmıştır. Popüler sinemadan ayrı bir yerde konumlandırılan bağımsız sinemanın ve bağımsız sinema yaptığını söyleyenlerin, toplumsal cinsiyet söz konusu olduğunda ne kadar ilerici bir söylem ortaya koyabildikleri sorgulanmıştır. Ancak daha yenilikçi, sorgulayıcı ve alternatif bir söylem üretebileceği düşünülen bağımsız sinemanın, hakim ideolojik söylemin ve egemen eril bakış açısının karşısında, hem sinemasal dilin kullanımı hem yaratılan öykünün içeriği açısından farklı bir bakış getirmediği görülmüştür.SUMMARYRAPE IN CINEMA AS A MEANS OF LEGITIMIZATION: A CRITICAL ANALYSIS ON POST-1990 INDEPENDENT CINEMA IN TURKEYAs an important ideological means of reproduction of the existing ideology, cinema holds a significant place in positioning women, shaping the way that the society perceives them, legitimizing rape in men’s mind, and internalizing the “secondary” place of woman, who has always been regarded as guilty and faulty. Also an important tool in maintaining and regenerating the male dominant discourse, cinema is serving patriarchal systems in terms of statement, too, by using cinematic components such as camera angle, identification and subjective camera use, on one hand, and on the other, by constantly repeating the patterns imposed on women in films and confronting the woman with psychological or physical violence in the narrative when she contradicts with those patterns.In the present study, in which it was aimed to demonstrate how cinema structured those patterns especially when rape was in the question and how and from which angles it reflected the images to the viewers, the current literature was first thoroughly scanned to detect the concepts that had originated within the social gender discourse and determine the media used in creating that discourse. Then in order for the study not to remain only at an abstract level, and to assess the reflections of those cinematic patterns in Turkish cinema, the films Gemide (On Board), Barda (In The Bar), Duvara Karşı (Against The Wall), and Salkım Hanım’ın Taneleri (Mrs. Salkim’s Diamonds), regarded as works of independent cinema in post-1990 Turkey, were studied. Rape was contextually examined in cinematic narration, and the use of cinematic language and the scene designs were investigated. Those films were especially chosen from examples of independent cinema to question, as far as the issue of social gender was concerned, the extent of progressive discourse presented in the independent cinema, holding a different place from popular cinema, and in the narrative of those who declared to make independent films. However, it was determined that independent cinema, which was thought to generate a more innovative, more interrogative, and alternative discourse, failed to present a different outlook against the dominant ideological discourse and prevailing masculine viewpoint, as regards both the use of cinematic language and the content of the story invented.Key words: male dominant discourse, social gender, legitimization, camera angle, independent cinema, narration, rape