Tekstilde yüzey ve yapı oluşturma yöntemi olarak; keçeleştirme

ÖZETTarihsel süreçte yün ve keçe ilişkisi; insanın hem kendini hem de doğayı keşfetmesi sonucu koyunu evcilleştirmesiyle başlamaktadır. Tekstil tarihinde tam olarak ne zaman ve nerede kullanılmaya başlandığına dair bulgulara rastlanmayan keçenin, hayvancılıkla uğraşan göçebe yaşamın, maruz kaldığı soğuk iklim şartlarına uyması açısından Orta Asyalı olduğu söylenebilir. İlk evcilleştirilmiş koyun varlığına da, Orta Asya’da rastlanmıştır.Genelde hayvansal liflerin tamamı yün olarak adlandırılsa da, yün aslında koyundan elde edilen yapağının kırkılmış ya da temizlenmiş haline denilmektedir. Keçeleşme, yün elyafının üstün sayılabilecek bir fiziksel özelliğidir, bu özellik ile elde edilen ürüne (tekstil malzemesine) keçe denir. Bu süreç içerisinde keçeleştirme bir tekstil doku oluşturma/elde etme tekniği, keçe de bu teknikle elde edilen, iplik sistemi içermeyen, dokunmamış bir tekstil ürünüdür. Bu nedenle dokunmamış tekstil grubunun atası sayılır, fakat günümüz dokunmamış tekstilleri ile yolları çoktan ayrılmıştır; çünkü keçeleştirme tekniğinde, süreç fiziksel olaylar sonucu gelişmekte; dokunmamış tekstillerde ise liflerin birbiri içine geçmesi, kimyasal ve mekanik işlemler sonucunda oluşmaktadır.Doğal ya da yapay başka hiçbir elyafta olmayan bu üstün özellik, yün elyafının balık pullarını andıran örtü hücrelerinden kaynaklanmaktadır. Bu hücreler farklı hayvan yünlerinde farklı diziliş ve büyülükte olmakta ve bu durum yünlerin keçeleşme yeteneklerini belirlemektedir. Hayvansal lifler içerisinde neden bazı liflerin iyi keçeleştiği, bazılarının keçeleşme sürelerinin uzun olduğu ve neden bazılarının hiç keçeleşmediği, bu örtü hücrelerinin dizilişi ile açıklanmaktadır. İyi bir keçeleşmeye sahip olan merinos yünündeki gibi örtü hücrelerinin özelliği balık pulları, kiremit dizilişleri gibi olmasıdır; bir önceki hücre bir sonrakinin üzerini belirli oranda örtmelidir. Keçeleşmeye etki eden en önemli özellik olan örtü hücreleri, yünün kütiküla tabakasında bulunmaktadır. Korteks tabakasında uzun, iğ şeklinde boynuzlaşmış ikili yapı gösteren hücreler vardır. Medula tabakası ise ince liflerde bulunmayan içi hava dolu kanallardır. Yünün dokusal yapısını oluşturan bu bölümler yünün kalitesini belirlemektedir. Keçeleşmeyi etkileyen yünün yapısal özellikleri ise; incelik ve kıvrımdır. İnce olan yünde pulcuk sayılarının fazlalığı bunun nedenidir. En ince yün merinos yünüdür, 10–30 mikrondur. Bununla alakalı diğer bir özellik ise kıvrımdır; kıvrım sayısı arttıkça elyafın çapı azalmakta, elyafta incelik derecesi yükselmektedir. Mikroskobik görüntüler incelendiğinde doğal, hayvansal ve yapay elyaf arasındaki fark daha iyi anlaşılmaktadır. Hayvansal lifler arasındaki örtü hücrelerinin diziliş farkı ise yine mikroskobik görüntüler sayesinde belirginleşmektedir. Diğer hayvansal lifler kısmında öne çıkan lifler; tiftik, alpaka, kaşmir ve tavşan yünüdür.Genç tiftikten elde edilen yün keçeleşirken, yetişkin hayvandan elde edilen yün keçeleşmemektedir.Yün; elyaf halinde keçeleşebildiği gibi, iplikken de keçeleşebilir. Tekstilde önlem alınmadığı taktirde problem yaratan ve göz ardı edilmemesi gereken bir özellik olan keçeleşme, bu çalışmada tekstilde yüzey ve yapı oluşturma tekniği olarak ele alınmıştır. Doğal keçeleşme özelliği yün elyafında bulunduğu için, yünün elyafken de iplikken de keçeleşmesi üzerinde durulmuştur. Geleneksel el sanatları içerisinde incelenen yün elyafının keçeleştirilmesi ile elde edilen keçenin dışında, tekstil endüstrisinde yünlü kumaşa uygulanan dinkleme de keçeleştirme tekniği kapsamında incelenmiştir.Dokunmamış tekstillerin atası sayılan keçe, günümüzde birçok anlamı karşılamaktadır. Geleneksel el sanatları içerisinde yünün keçeleştirilmesi ile elde edilen keçe, aynı zamanda sanayi tipi üretimde makinelerle yün dışında farklı liflerin de karıştırılmasıyla da elde edilir. Sonuç olarak keçe tanımı, geleneksel el sanatlarıyla elde edilen ürünün dışında doku oluşturulmadan elde edilen tüm tekstil ürünleri için de kullanılmaktadır. Sanayi devrimi ile makinelerle üretimine başlanan keçe, sanayi tipi keçe olarak sınıflandırılmış, elle yapılan keçeden çok daha yoğun keçeler elde etmek mümkün olmuştur. Sanayi tipi keçe üretiminde yüne ek olarak farklı doğal ve yapay liflerle çok farklı alanlarda kullanılan ürünler elde edilmektedir. Nonwoven olarak dilimize geçen, bu çalışmada da dokunmamış tekstiller olarak kullanılan, kimi zaman da endüstriyel keçeler olarak adlandırılan dokunmamış tekstiller, geleneksel keçeden tamamıyla faklı bir tekstil grubunu oluşturmaktadırlar. Geleneksel keçede, sadece yün (hayvansal elyaf) kullanılırken, sanayi tipi keçe üretiminde ağırlıklı olarak yün ve diğer doğal ya da yapay lifler keçenin içene karıştırılabilmektedir. Dokunmamış tekstiller grubunda ise yünün keçeleşme özelliği ile elde edilen tekstil dokusu örnek olarak alınmakta, lifler kimyasal ve mekanik işlemlerle birbiri içine geçmesiyle dokunmamış tekstiller elde edilmektedir.Tekstilde kumaşa uygulanan keçeleştirme işlemine (dinkleme), belirli örgülerle yapılan dokumalara keçeleştirme işlemi uygulayarak örneklendirmeler yapılmıştır. Keçeleşmeyi etkileyen dokuma yapıları bu denemelerde ortaya çıkmıştır. Yüne seçenek oluşturacak farklı elyaf arayışları olarak soya fasulyesi denenmiştir; çözgüde yün, atkıda soya fasulyesi ipliği kullanılmıştır.Elyaf halinde keçeleştirme denemelerinde yün, tiftik ve kaşmir lifleri kullanılmıştır.Beş ana bölümden oluşan bu çalışmada, yün elyafı öncelikli olarak incelenmiştir. Yünün tarihsel süreci ile başlayan birinci bölümde hedef; keçeleşmeyi sağlayan etkenleri açıklamak ve yünün diğer liflerden bu özelliği ile farkını ortaya çıkarmak olmuştur. Tekstil endüstrisinde yer alan keçe görünüm elde etme yolları da “Tekstil Terbiye Yöntemleri” başlığıyla bu bölümde açıklanmaya çalışılmıştır. Hayvansal elyaf grubunda olan yün elyafının, koyun harici hayvanlardan elde edilen yünlerin özellikleri, keçeleşme özelliği ana çerçevesinde “Diğer Hayvansal Lifler” başlığı altında ikinci kısımda incelenmiştir.Yün elyafı ile diğer hayvanlardan elde edilen ve keçeleşebilen kimi liflerin, keçeleştirilmesi ile elde edilen keçenin tanımı, tarihsel gelişimi ve keçeleştirme işleminin açıklanmaya çalışıldığı ikinci bölümde; geleneksel keçe yapımı ve sanayi tipi keçe üretimi teknikleri anlatılmıştır.Dokunmamış tekstillerin (non-woven), geleneksel ve sanayi tipi keçe ile ilişkisinin hem dilbilimsel hem de teknik açıdan irdelendiği üçüncü bölümde elde edilen ürünler ve üretim farklılıkları, dokunmamış tekstillerde doku oluşturma teknikleri anlatılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Dördüncü bölümde, elde edilen bilgiler ışığında dokuma ve elyaf keçeleştirme denemeleri yapılmıştır. Çizelgelerle teknik verileri aktarılan bu denemeler, teorik bilgileri kanıtlar niteliktedir.Yün elyafı ile başlayan keçe yolculuğumuzun son bölümünde, dünyada ve ülkemizde önemli ve belirleyici olduğu düşünülen eserler/tasarımlarla keçe, sanat/tasarım objesi olarak incelenmiştir. Sanatçı/tasarımcının keçeyle olan ilişkisi malzeme ve teknik açısından irdelenmiştir. SUMMARYThroughout history, the relitionship between wool and felt began with the domestication of sheep as a consequence of man’s discovery of both himself and nature itself. There is no evidence about where and when felt was used in textile history. Still it can be said felt is from Middle Asia in that felt is suitable for cold and hostile climatic conditions which nomadic people occupied with animals encountered. The first existence of domesticated sheep was already found in the same place Middle Asia.Even though all animal fibres are called wool, wool indeed is the sheared or cleaned form of the fleece obtained from sheep. Felting is a physical quality that can be considered superior. The product (textile material) obtained with this quality is callaed felt. İn this period, felting is a technique for getting a texture of textile and felt itself is a product or material which is acquired bythis technique and doesn’t include any thread system and isn’t woven. For this reason, it is assumed to be the ancestor os nonvowen textile group, but its paths with today’s nonvowen textile have already been seperated, for in felting technique the process develops as a result of some physical applications. On the other hand, in nonvowen textile, attachment of fibres results from some chemical and mechanical applications.This unique quality which no other natural or artificial fibres consist comes from cuticle cells of woolen fibres looking like fish scale. These cells are different in different animal wool in terms of their size and forming lines and thus determining the ability of wool to be felted. It is the lines of these cuticle cells that explain why some animal fibres can be felted better and why the felting process of these fibres is too long or why some of than can not be felted some times. Like merino wool having the ability to be well felted, cuticle cells are just like fish scale and lines of tiles; the former cell must to some extent cover latter one.One of the most important factor affecting felting, cuticle cells are included in cuticle layer. In the cortex layer, there are long cells which are in spindle shape and horned and binary-structured. On the other hand, medulla layer is a canal full of air, which is a quality not seen in thin fibres. These structures making the textural form of wool determine the quality of wool. Thinnes and folds are also structural characteristics affecting felting process.Large numbers of tiny scales in thin wool is the reason for this. The thinnest wool is merino wool which is 10-30 micron. Another characteristics related to this folds; the more folds there are, the thinner the fibres get thus raising the level of thinnes.When microscopic visions are examined the differences between natural, artificial anad animal fibres can be better understood. The difference in lining of cuticle cells between animal fibres is clarified thanks to microscopic visions.Angora, alpaca, cashmere and rabbit wool are outstanding fibres on the side of other animal fibres. While the wool obtained from young angora can be felted, the wool from an old angora can not be. Wool can be felted not only when it is in fibre form but also when it is in thread form.In this study felting which can result in problems in textile industry and is a quality not be ignored is examined as a technique for constructing surface and structure in textile. As wool fibres consist of natural felting quality, it is focused on the fact that wool is felted when both in fibre and thread form. Apart from the felt acquired from wool fibres in traditional artifacts, milling applied to woolen material is also studied in terms of a technique for felting.Today felt considered the the fayher of nonwoven textile means a lot. Felt acquired from wool in traditional artifact can be also felt by mixing different fibres except for wool in manufacturing with industrial machinery. In short, the definition of felt is also used for all textile products acquired without being obtained texture besides the products from traditional artifacts.Along with the Industrial Revolution, felt was produced by means of machines and called as “industrial felt”. During this period, it was possible to produce more intensive felt than hand-made felt.In producing felt in industry, with various natural and artificial fibres in addition to wool, products used in different areas are manufactured. Nonwoven textile products which are translated into our language “nonwoven” and were also used in this study as “dokunmamış tekstiller” and sometimes called as “industrial felt” are in a completely different group of nonwoven textile group. Whereas in traditional felt only wool (animal fibres) is used, in industrial felt production other natural or artificial fibres can be mixed with felt. In nonwoven textile group, on the other hand, (the textile) texture acquired with the felting characteristics of wool are considered as an example, and nonwoven textile products are produced by attaching fibres each other with the help of chemical and mechanical processes.In this study some samples are formed by applying the felting to some cotton fabric made with some certain knitting and milling applied to material in textile. During these tests weaving structures affecting the felting process were occured. As different fibre searches alternative to wool, soya bean was tried: in warping wool was used and in wraping thread of soya bean was used.In the attempts to felt in the form of fibre, the fibres of wool, cashmere and angora wool were used.In this study including five main chapters, wool fibre was primarily examined. The aim of the first chapter beginning with the historical process of wool was to explain the factors leading to felt and to find out the difference of wool from the other fibres in this concept.The means of obtaining felt appearance in textile industry was also explained under the tittle ‘Textile Finishing Ways’ in this chapter.In the second part, the characteristics of felting of wool fibres and wool obtained from other animals except for sheep was studied within the main frame of felting properities under the tittle ‘Other Animal Fibres’.In the second chapter, where the definition of felt acquired with the help of felting of wool fibre and some other fibres from other animals, historical process of felt and felting process itself were explained, traditional felt making and manufacturing techniques of industrial felt were defined.In the third chapter, where the relation of the non-woven textile to traditional and industrial felt in terms of both linguistically and technically was explicated, products which were obtained and manufacturing differences were tried to be expressed by explaning the techniques to form texture in the non-woven textile.In the forth chapter, attempts to felting fibres and woven fabric were done under the light of the obtained informatioan. The attempts, transfered to technical datas via tables are of qualities which prove technical informations.In the last chapter of the journey beginning with wool fibre, felt was studied as an art/design object with the help of works regarded as important and determinative both across the world and in our country