Genel ve mesleki liselerde örgüt kültürü

ÖzetBu araştırma ile genel ve meslekî liselerde görev yapan yönetici ve öğretmenlerin örgüt kültürü ile ilgili görüşleri tespit edilmeye çalışılmış ve bu doğrultuda öneriler getirilmiştir. Okullarda var olan durumu tespit etmek üzere, Prof. Dr. Şişman tarafından geliştirilmiş olan anketle, I. Bölümde; araştırmaya katılanların, insan ilişkileri, çevre, iş, insan, okul ve eğitime yönelik görüşlerini yansıtacak önermelerle bu konudaki temel inançları tespit edilmeye çalışılmış, II. Bölümde ise öğretmenlerin okuldaki bir takım uygulama ve durumlara ilişkin cümlelere cevap vermesi istenerek, okulda bu konuda var olan durum tespit edilmeye çalışılmıştır.Araştırmanın Örneklemi, evrenden rastgele seçilmiş 23 orta öğretim okulunda görev yapan 611 öğretmen ve 91 yönetici olmak üzere toplam 702 kişiden oluşmaktadır.Elde edilen bulgular SPSS bilgisayar programında, istatistiksel yöntemler T Testi, tek yönlü varyans analizi kullanılarak hesaplanmıştır.Araştırma sonuçlarına göre, genel liseler ile meslek liseleri arasında genelde temel sayıltılar ve okulda gerçekleşen durumlar açısından çok büyük farklılıklar gözlenememiş, ancak her bir okul türü arasında özellikle okulda gerçekleşen durumlar açısından bir takım farklılıklara rastlanmıştır. Bu farklılıklar çoğunlukla meslek liseleri lehinedir. Meslek liseleri, görev yapan öğretmenlerin değerlendirmeleri açısından; okul içi ve yönetimle öğretmenler arası ilişkiler, çatışmaların çözümü, yönetimin öğretmene olan desteği, ödüllendirme, öğrenci merkezli eğitim, öğrencilerin eğitimi ve beceri edinimine verilen önem, okula yeni gelenin okula uyum sağlaması bakımından üst sıralarda yer alırken, onu ticaret meslek liseleri, endüstri meslek liseleri, Anadolu liseleri ve genel liseler takip etmekte, turizm ve otelcilik meslek liseleri bu alanlarda en düşük ortalamayı almıştır. Genel liselerde görev yapan öğretmenler görüşlerini yönetime daha rahat ifade ettiklerini belirtirken, yönetimin okulu dışarıdan gelen baskılara karşı koruması hususunda en yüksek değerlendirme endüstri meslek liselerinde yapılmıştır. Genel liselerde öğrenci başarısına ilişkin öğretmenlerin beklentileri daha yüksek çıkmıştır.Araştırmaya katılan öğretmenler en yüksek ortalamayla, insanın paraya ihtiyacı olmadığında da çalışması gerektiğini, insana mesleğinde kendini geliştirmek üzere fırsatlar verilmesi gerektiğini, okulda önemli kararların öğretmenler kurulunda alındığını ifade etmişlerdir.Yöneticilerin okulda gerçekleşen durumlara ilişkin algılarının ve verdikleri yanıtların öğretmenlere oranla çok daha yüksek olması, okulda var olan durumu olduğundan daha pozitif algılama eğiliminde oldukları, yine aynı şekilde aynı okulda hizmet süresi daha fazla olan öğretmenlerin, okulda hizmet süresi daha az olan öğretmenlere göre okulda gerçekleşen durum ve uygulamaları daha yüksek algılama ve değerlendirme eğiliminde oldukları gözlenmiştir. Erkek öğretmenlerin, bayan öğretmenlere göre işbirliğine daha yatkın oldukları, yönetime düşüncelerini daha rahat ifade edebildikleri, çatışmaların çözümünde daha uzlaşmacı davrandıkları ve okulda bu konuda var olan durumu daha pozitif algıladıkları sonuçlarına varılmıştır.Araştırma sonuçlarına göre, yönetimin özellikle okulda istenilen kurum kültürünün oluşturulması ve yerleştirilmesinde birinci derecede etken olduğu, tüm yönetici ve öğretmelere iletişim, liderlik, kamuda kurum kültürü, takım çalışması konularında eğitimler verilmesi gerektiği, okuldaki hizmet süresi daha fazla olan öğretmenlerin, okula yeni katılan öğretmenlere olumlu örnek teşkil etmesi, yönetimin olumlu okul kültürü oluşturmada etkili bir yöntem olan çalışanlarla açık ve etkili iletişim, katılımcı bir yönetim anlayışının benimsenmesi konusunda çaba sarf etmesi, yöneticilerin bizzat yeni davranış ve kuralların uygulayıcısı ve yayıcıları durumunda olması. Okulun hedeflerinin herkesçe bilinmesinin sağlanması ve ortak hedeflere ulaşmak için hep birlikte aynı özende hareket edilmesinin sağlanması, olumlu çabaların ödüllendirilmesi, yönetimin okulda var olan durumu ve uygulamalarına ilişkin düşünceleri tespit etmek üzere sık sık geri bildirimlere baş vurması ( anketler, sohbetler gibi ) ve uygulamalarına bu doğrultuda yön vermesi gerektiği konuları üzerinde durulmuş, yönetici ve öğretmenlere bu konularda öneriler getirilmiştir. SummaryBy this research it has been tried to identify the present situation at schools and recommedations have been brought up for it. According to the suggestions that reflect the view of the participants in this research towards enviornment, business, human, human relations, school and education it has been tried to identify teachers’ basic views about human nature at the first part of the survey, which has been developed by Şişman, implemented to identify the current school culture at general and vocational high schools. At the second part of the survey the teachers have been asked to answer sentences about some impelmentations and situations at their schools and upon this it has been tried to identify the present situation at schools.Population of this research, but the sample comprises totally 702 people 91 of them are managers and 611 are teachers from 23 secondary schools that have been selected randomly from the population. Obtained findigs have been accounted by using statistical methods, T Test and Variation analysis in SPSS computer program.According to the results of the research, generally no crucial differences have been noticed between general and vocational high schools for teachers’basic views about human’s nature and present situation at schools, but some differences have been come across between the schools of the same kind especially for their present situation. Most of these differences are in favour of vocational high schools. For the relations inside school and between the management members and teachers, finding solutions for the conflicts, management members’ support to the teachers and awarding them, student centred education, the importance given to students’ education and gainig skills and the adaptation of those who newly come to school, vocational high schools are at the top and they are followed by trade vocational high schools, industrial vocational high schools, anatolian high schools and general high schools, tourism and hotel management vocational high schools got the lowest average in these fields. Teachers at general high schools stated that they can tell their ideas freely to the management members, but industrial vocational high schools had the highest evaluation for their managers’ protective manner towards external pressures. At general high schools teachers are more hopeful for their students’ success.Most of the teachers participated in the research expressed that working is necessary even when people have no need for money, opportunities should be given to people to improve themselves in their own profession and important decisions are taken at board of teachers meetings.It has been observed that managers’ perception and responds to the situations occured at schools are higher in compare with the teachers, also managers have more positive perception for the present situation at schools than it is. The same is with the senior teachers who perceive and evaluate the situations and implementations at school more highly than the newly started teachers. It has been reached to the result that, in compare with female teachers, male teachers are inclined to collaborate, they can tell their ideas to the management members more freely, show conciliatory act in solving conflicts and positive perception to this kind of situations at schools. According to the results of the research it has been emphasized on some points and recommendations have been brought up to be taken into cosideration by managers and teachers in regard with these points: management unit is the first factor especially for forming and establishing the required instutional culture at school, all managers and teachers should have education about the subjects of communication, leadrship, institutional culture in the public and team work, enact punisments that make it necessary to stimulate teachers’ and managers’, senior teachers should be positive influnce on newly started teachers, forming a transparent and clear culture at school by the management unit, making efforts to accept the concept of participant management, implementing and dissaminating latest rules and manners by the managers themselves. Making people know school’s goals and making them act all together with the same care to achieve these goals, awarding hard-working people for their positive efforts, management unit should use questionnairs so often to identify the present situations and implementations at school then act according to the results of the questionnairs.İÇİNDEKİLERÖNSÖZIIÖzetIVSummaryVIIİÇİNDEKİLERXŞEKİLLER LİSTESİXXIIIBİRİNCİ BÖLÜM1GİRİŞ11.1. Problem11.2. Problem Cümlesi71.3. Araştırmanın Amacı71.4. Araştırmanın Önemi81.5. Sınırlılıklar9İKİNCİ BÖLÜM10KÜLTÜR VE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ İLE İLGİLİ GENEL LİTERATÜR102.1 Kültürün Tanımı ve Özellikleri102. 2. Örgüt Kültürü Tanımı ve Temel Değerleri132.2.1. Kültürün Temel Değerleri162.2.1.1. Semboller162.2.1.2. Kahramanlar172.2.1.3. Hikâyeler172.2.1.4. Sloganlar182.2.1.5. Seremoniler - Törenler182.2.1.6. Normlar192.2.1.7. Değerler192. 3. Örgüt Kültürünün Özellikleri ve Yararları212.3.1. Örgüt Kültürünün Yararları232. 4. Örgütsel Kültürün Sınıflandırması272. 5. Örgüt Kültürü Modelleri302. 5. 1. Parsons Modeli302. 5. 2. Schein Modeli302. 5. 3. Kilmann Modeli312. 5. 4. Kim S. Quinn ve Robert E. Cameron Modeli322. 5. 5. Lloyd Byars Modeli352. 5. 6. E. Terence Deal ve A. Allan Kennedy Modeli352. 5. 7. R. E. Miles ve C. C. Snow Modeli372. 5. 8. Ouchi’ nin “ Z” Kültürü Modeli382. 5. 9. Peters ve Waterman’ ın Mükemmellik Modeli392. 6. Örgütsel Kültürün Diğer Örgütsel Süreçlerle İlişkisi402. 6. 1. Örgütsel Kültür ve İletişim402. 6. 2. Örgütsel Kültür ve İklim402. 6. 3. Örgüt Kültürü – İş Ahlâkı432. 6. 4. Örgüt Kültürü – Örgüt Felsefesi432. 6. 5. Okul Kültürü ve Eğitim Plânlaması442. 6. 6. Örgütsel Kültür ve Sosyalleşme452.6.7. Örgüt Kültürü ve Performans462. 7. Örgüt Kültürünün Değişimi462.7.1. Örgütsel Kültürün Yönetimi ve Değişmesiyle İlgili Yaklaşım ve Araştırmalar482.7.2. Değişime Karşı Direnme Nedenleri522. 8. Örgütsel Kültürün Örgütsel Davranışa Etkileri532. 9. Mevcut Kurum Kültürünün Değerlendirilmesi552.10. Kültürün Belirleyicileri572. 10.1. İnsan Doğasına İlişkin Temel Varsayımlar582.10.1.1. İnsan-Çevre İlişkilerinin Doğasına İlişkin Temel Varsayımlar582.10.1.2. Mekân Kavramına ilişkin Varsayımlar592.10.1.3. İnsan İlişkilerinin Doğasına İlişkin Varsayımlar592.10.1.4. İnsan Eylemlerinin Doğasına İlişkin Temel Varsayımlar602.10.2. Gizli Sayıltılar632. 11. Örgütsel Kültür ve Liderlik632.12. Güçlü Kurum Kültürüne Sahip Örgütlerde Örgüt Kültürünün Özellikleri652.13. Örgüt Sağlığı67ÜÇÜNCÜ BÖLÜM69OKULLARDA ÖRGÜT KÜLTÜRÜ İLE İLGİLİ LİTERATÜR693.1. Okul Kültürünün Tanımı ve Okulun Hedefi693.2.Etkili Okul Kültürü713.2.1. Okul Yöneticisi ve Etkili Okul Kültürü743.3. Okul Kültürü ve Okul Yöneticisinin Kültürel Liderlik Rolleri803.3.1. Yorumlayıcı Rol823.3.2. Sunucu Rol823.3.3. Resmî Rol823.4. Okul Kültürünün Diğer Süreçlerle İlişkisi853.4.1. Okul Kültürünün Motivasyon ve Performansa Etkisi853.4.2. Okul Kültürü ve Okulun Eğitim Hedefi863.4.3. Okul Kültürü ve Akademik Gelişme873.4.4. Kültür ve Okul Geliştirme873.5. Örgüt Kültürü ve Öğrenen Organizasyonlar883.6. İlgili Araştırmalar903.6.1. Türkiye’de Yapılan Araştırmalar903.6.2. Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar92DÖRDÜNCÜ BÖLÜM98YÖNTEM984.1. Araştırma Modeli984.2. Evren ve Örneklem984. 3. 1. Veri Toplama Aracı1054. 3. 1. 1. Birinci Bölüm (İnsan Doğasına İlişkin Temel inançlar)1054.3.1.2. İkinci Bölüm ( Okuldaki Uygulama ve Durumlar)1064.3.1.3. Veri Toplama Aracının Geçerlilik Çalışması1074.4. Uygulama ve İstatistik107BEŞİNCİ BÖLÜM108BULGULAR VE YORUM1085.1. Anketin İnsan Doğasına İlişkin Temel İnançlara Ait İfadelerden Oluşan Sorularının Ortalama ve Standart Sapma Değerleri1085.2. Anketin Okuldaki Uygulama ve Durumları İçeren Bölümüne Ait Soruların Ortalama ve Standart Sapma1105.3. Anketin Birinci ve İkinci Bölümüne Ait Standart Sapma Değerleri1125. 4. Genel ve Meslekî Liselerde Görev Yapan Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançları İle İlgili Görüşlerine Ait Bulgular1135.4.1. Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançlarının Ünvana Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1135.4.2. Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançlarının Cinsiyete Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1155.4.3. Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançlarının Okul Türüne Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1195. 5. Genel ve Meslekî Liselerde Görev Yapan Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlar İle İlgili Görüşlerine Ait Bulgular1215.5.1. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Ünvana Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1215.5.2. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Cinsiyete Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1315.5.3. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Branşa Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1385.5.4. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Okul Türüne Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1415.6. Genel ve Meslekî Liselerde Görev Yapan Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançları İle İlgili Görüşlerine Ait Bulgular1425.6.1. Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançlarının Okul Türlerine Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1425.6.2. Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançlarının Yaşlarına Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1495.6.3. Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançlarının Okuldaki Hizmet Yıllarına Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1525.6.4. Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançlarının Meslekteki Hizmet Yıllarına Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1545.6.5. Yönetici ve Öğretmenlerin İnsan Doğasına İlişkin İnançlarının Aldıkları Hizmetiçi Eğitim Sayılarına Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1575. 7. Genel ve Meslekî Liselerde Görev Yapan Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlar İle İlgili Görüşlerine Ait Bulgular1585.7.1. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Okul Türüne Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1595.7.2. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Yaşlarına Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1825.7.3. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Mezun Oldukları Okullara Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1895.7.4. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Aynı Okuldaki Hizmet Yıllarına Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular1945.7.5. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Meslekteki HizmetYıllarına Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular2005.7.6. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Uygulama ve Durumlara İlişkin Görüşlerinin Katıldıkları Hizmet içi Eğitim Sayılarına Göre Farklılaşma Durumu İle İlgili Bulgular206ALTINCI BÖLÜM212SONUÇ VE ÖNERİLER2126. 1. Sonuç2126.2. Öneriler217KAYNAKLAR222EKLER228ÖZGEÇMİŞ23