Osmanlı arşivi belgelerine göre Osmanlı Mezopotamyası’nda batılı ülkeler tarafından gerçekleştirilen arkeolojik çalışmalar

Osmanlı coğrafyası XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren gerek gezip görmek, gerek araştırma ve inceleme gibi bilimsel çalışmalar yapmak ve gerekse arkeolojik çalışmalarda bulunmak gibi çeşitli faaliyetlerin muhatabı olmuştur. İngiltere, Fransa ve Almanya gibi Avrupa devletleri bu faaliyetlerde başı çekmiştir. Bunlara Kıta Avrupası’ndan Avusturya-Macaristan, Belçika, İtalya, Sırbistan ve Yunanistan gibi ülkeler de katılmıştır. Avrupa dışından Rusya ve özellikle de Amerika Birleşik Devletleri bu faaliyetlerde yoğun bir şekilde yer almıştır.Osmanlı coğrafyasının neredeyse tamamı bu faaliyetlere konu olmuştur. Osmanlı coğrafyasının bu cezbediciliğinde doğu toplumlarına duyulan ilgi ve merakın yanı sıra, Osmanlı topraklarının barındırdığı zengin tarihsel ve kültürel miras da önemli bir rol oynamıştır. Zira özellikle XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren artan bir şekilde arkeolojiye ve arkeolojik eserlere ilgi duyulmuş bu alanla ilgilenmek bir statü meselesi olarak görülmüştür. Ayrıca özellikle İngiltere, Fransa ve Rusya’nın Osmanlı toprakları üzerindeki siyasi emelleri yukarıda sınıflandırması yapılmış olan çalışmaların bir kılıf olarak kullanılmasına yol açmıştır.Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılın ortalarından itibaren gittikçe ivme kazanan arkeolojik faaliyetleri kontrol altına almak istemiş, bunun için de önceleri bir takım irâde ve emirlerle yasal bir zemin oluşturmaya çalışmıştır. 1869 yılından itibaren birbirini tadîlen eski eser nizâmnâmeleri hazırlanarak, arkeolojik çalışmalara yasal bir çerçeve çizilmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde Osmanlı topraklarındaki arkeolojik faaliyetler, nizâmnâmeler öncesi ve sonrası dönemler şeklinde ele alınmış, devletxviiitarafından bu faaliyetler ile elde edilen eserlere çizilen yasal çerçeve incelenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde faaliyetleri yürüten şahıslar, tebaası oldukları devletler çerçevesinde ele alınmıştır. Bu ele alınışta ayrıca bu devletlerin arkeoloji politikaları ile çalışmaları yönlendiren ve finanse eden kurum ve kuruluşlara da yer verilmiştir. Çalışmanın üçüncü ve son bölümünde ise arkeolojik çalışmaların yapıldıkları yerler incelenmiştir. Bu inceleme esnasında arkeolojik kazı alanları genel bir çerçevede ele alınmış ve kazı alanlarının her birinde kazıları yürüten şahıslar ve çalışmalarına ayrı ayrı değinilmiştir.--------------------Since the end of the 18th century, the Ottoman geography has been the addressee of various activities such as seeing, doing scientific studies such as research and examination, and doing archaeological studies. Western European states such as England, France and Germany have taken the lead in these activities. Countries such as Austria-Hungary, Belgium, Italy, Serbia and Greece from Continental Europe also joined them. Outside Europe, Russia and especially the United States have been heavily involved in these activities.Almost all of the Ottoman geography was the subject of these activities. In addition to the interest and curiosity towards eastern societies, this issue played an important role in the rich historical and cultural heritage of Ottoman lands. Because, especially since the end of the 18th century, an increasing interest in archeology and archaeological artifacts has been considered as a status issue. In addition, the political ambitions of England, France and Russia on Ottoman lands led to the use of the studies categorized above as a cover.The Ottoman Empire wanted to control the archaeological activities that have been gaining momentum since the mid-19th century, and for this, it tried to establish a legal basis with some will and orders. A legal framework has been drawn for archaeological studies by preparing old works regulations that have been amended since 1869. In the first part of the study, archaeological activities in the Ottoman lands were handled in the form of periods before and after the regulations, and the legal framework drawn by the state to the works obtained with these activities was examined. In thexxsecond part of the study, the individuals who carry out the activities are discussed within the framework of the states where they are subjects. This approach also includes institutions and organizations that direct and finance the archaeological policies of these states. In the third and last part of the study, the places where the archaeological studies are done are examined. During this investigation, archaeological excavation sites were handled in a general framework, and the individuals who carried out excavations in each of the excavation sites and their work were mentioned separately