XVII. yüzyılda Üsküdar’da kitap kültürü

ÖZETBir toplumun kültürünü incelerken, o topluma mensup insanların kitap ile olan ilişkileri sorgulanmadan yapılan değerlendirmeler eksik kalacaktır. Zîrâ kitaplar, dinlenerek ya da okunarak insanların sosyal hayat pratikleri ve iç dünyaları üzerinde bir takım etkiler bırakmakta ve bu etkiler neticesinde gelişen fikirler insanların kültür dünyalarını şekillendiren unsurları oluşturmaktadır. Bu yüksek lisans çalışmasında da Osmanlı Devleti’nin önemli yerleşim yerlerinden biri olan Üsküdar’ın XVII. yüzyılda var olan kültür hayatı, Kadı Sicilleri’nden hareketle gözlemlenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda siciller üzerine yapılan incelemeler neticesinde, Üsküdar toplumunun kitap sahipliği noktasında yeterli düzeyde olmadığı gözlenmiştir. Elde edilen 49 adet tereke sahiplerinin büyük bir çoğunluğu Kur’an-ı Kerim dışında bir kitaba sahip değildir. Yüzyılın başı ile sonu kitap rakamları açısından incelendiğinde ortantılı bir artışa ya da düşüşe rastlanmamıştır. Mahalleler bazında yapılan incelemelerde ise hem kitap sayısı hemde kitap fiyatları açısından önce çıkan mahalle Hoca Hatun Mahallesi’dir. Varılan neticelerden biri de, kitap sahiplerinin yalnızca ilmiye sınıfına mensup kişiler olmadığı, farklı meslek gruplarından insanların da özel merakları dolayısıyla ya da ticaret amaçlı olarak, “kitaba” sahip olmak derecesinde ilgi duydukları ve terekelerinde çok sayıda kitaba rastlanan kişilerin genellikle belirli bir gelir düzeyine sahip olduklarıdır. Dikkat çeken bir başka konu ise, bu yüzyılda en çok fıkıh alanında kitaplara sahip olunduğu, bunu tasavvuf/edebiyat ve Kur’an ilimleri alanlarınının takip ettiğidir.Bu çalışma XVII. yüzyıl kitap kültürünü tamamıyla ortaya koymak iddiasında olmamakla beraber, Üsküdar’da mevcut olan yazılı kültür tarihine ufak da olsa bir katkı sağlamayı amaçlamıştır.ABSTRACTEvaluations while studying a people’s culture wouldn’t be complete, without questioning their relations with books. Yet, books, listened to or read, affect people’s social life practices and inner world; yielding to ideas that shape their cultural life.In this particular master’s paper, XVII. Century cultural life of Üsküdar, one of the most important residential areas in the Ottoman Empire, is studied based on the Qadi Registers. Inadequacy of book ownership of the Üsküdar people is observed, based on the studies on these registers. Among 49 estate owners studied, a great number of them didn’t have any books, except for Qur’an. Studying the number of books during the start and end of the century didn’t yield to any data showing a decline or rise. Hoca Hatun Neighborhood comes forward based on the number and price of books owned, regarding an analysis based on neighborhoods. Another deduction is that, book owners weren’t only from the Ulama class, but also from other professions and classes. These people were interested in books, especially or professionally, as long as to own “the book”; and most of the books owners were registered to have a considerable amount of income. Another point of interest is that, most of the books owned by people were based on Fiqh, followed by Sufism/literature and Qur’anic Sciences area.This paper has no intention to reveal the XVII. Century book culture, but to contribute to the inscriptive cultural history of Üsküdar