Kanunü’l-adl ve’l-insaf adlı esere göre Kadri Paşa zamanında Mısır’daki vakıflar

TEZ ÖZETİYardımlaşma temeline dayanan, dinî ve medeni bir müessese olarak vakıf, sosyal dayanışmanın en eski hukukî müesseselerinden biridir. Maddî bir karşılık beklemeden başkalarına yardım etmek gibi yüksek ve fevkalade bir düşüncenin mahsulü olan bu kurum, yüzyıllarca İslam ülkelerinde büyük bir ehemmiyet kazanmıştır.Şüphesiz vakıfların üstlenmiş bulunduğu rol her devlete ve her bölgeye göre değişiklik arzetmiştir. Bununla birlikte çeşitli sebeplerden dolayı Zengi ve bundan sonraki Eyyubîler döneminde sürekli ve kalıcı bir gelişme kaydetmeğe başlamıştır. Ardından bu özelliğini Memlükler döneminde sürdürmüş, Osmanlı döneminde ise bu kurum yaşadığı sürecin zirvesine çıkmıştır. Gördüğümüz gibi vakıfların durumu Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar bölgelere göre değişiklik arzetmiştir. Mısır ve Balkanlar'daki vakıfların durumu birbirleri ile karşılaştırılamayacak düzeydeydi. Balkanlar'da vakıflar bir çok şehrin kurulmasının ve gelişmesinin ardındaki temel dürtüydü.Son yıllarda vakıf kavramına hayat kazandıran toplantı ve araştırmalar bu kuruma olan ilgi ve önemi göstermektedir. Bu çalışmalar vakıfları kitapların sayfaları arasından modern kavram ve ifadelerle gerçek hayata taşımaktadır. Bu sebeple biz de değerli bilim adamı ve devlet adamı Muhammed Kadri Paşa'nın Fıkıh kaynaklarından istifade ederek ve Hanefi fıkhını esas alarak kaleme aldığı "Kitâbu Kânuni'l-Adl ve'l-İnsâf Li'l-Kazâi Alâ Muşkilati'l-Evkâf" adlı eseri üzerine çalışmakla bu faaliyetlere katkıda bulunmak istedik. Muhammed Kadri Paşa bu eserini erişilmesi kolay olsun ve herkesin ihtiyacına cevap versin diye kanun maddeleri şeklinde düzenlemiştir. Bu nedenden dolayı Muhammed Kadri Paşa'nın "Kitâbu Kânuni'l-Adl ve'l-İnsâf Li'l-Kazâi Alâ Muşkilati'l-Evkâf" isimli eserinin değeri bütün açıklığı ve parlaklığı ile ortaya çıkmaktadır. Araştırmamıza göre bu kitabın kaynakalrı şunlardır: Reddu'l-Muhtar Alâ Durri'l-Muhtâr, Fetâvâ Tenkîhi'l-Hâmidiyye, el-Fetâvâ el-Hindiyye, Kitâbu'l-İs'âf, el-Fetâvâ el-Hayriyye, el-Fetâvâ el-Ankaraviyye, el-Fetâvâ el-Hâniyye.Araştırmamız giriş, dört bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır. Girişte genel olarak Muhammed Kadri Paşa döneminin siyasi, iktisadi ve sosyal durumunu ele aldık. Birinci bölümde Kadri Paşa'nın hayatını; ikinci bölümde Mısır'da Muhamme Ali Paşa zamanındaki idarî reformların etkisinde vakıfların durumunu ve geçirdiği merhaleleri; üçüncü bölümde Kanunlaştırma hareketinin kökenlerine inerek bu hareketin kaydettiği aşamaları ve bu sebeple meydana gelen değişiklikleri ele aldık. Son bölümde de "Kitâbu Kânuni'l-Adl ve'l-İnsâf Li'l-Kazâi Alâ Muşkilati'l-Evkâf" ile ilgili inceleme ve araştırmayı yaptık. Sonuç kısmında ise çalışmalarımız boyunca elde ettiğimiz bulguları ve sonuçları özetledik.SUMMARY OF THE THESİSFoundation that leans basis of help eachother is one of the oldest legal institutions of social solidarity as a religious end civilized establishment. The society is prodact of an exalted an great idea, like to help others without expect any material response, gains a big importance in the Islamic countries during centuries.Surely, the part of foundation had become different according to every country and every region. Furthermore, because of various reasons, it started to demonstrate a continual and parmenent devolepment. During the period of Zengî and after that during the term of Eyyubî. Then, the characteristic continued during the term of Memlük, the society has been top of the processof its life during the Ottoman Empire. We can see, the condition of foundation was changeable as to ragion until during to Ottoman Empire. Egypt and the Balkans were at level that they could not compared. In the Balkans, the foundations were basic motive in the back of to build a lot of new cities end their devolepment. In the last years, researches and meetings that is devoted to keep alive the foundation concept, display interest and attention to this society. These studies carry foundations from book's page to real life with modern concepts and expressions. Therefore we wanted to contribute to these activities with to study about worthy scientist and government Muhammed Kadri Pasha's work "Kitâbu Kânuni'l-Adl ve'l-İnsâf Li'l-Kazâi Alâ Muşkilati'l-Evkâf" it is writen as he benefited from origins of fıqh and leant as a basis Fıqhu'l Hanefi. Muhammed Kadri Pasha had organized his work as shape of law items for to be easy to reach and to be useful for everybody's need. Because of this, value of Muhammed Kadri Pasha's work appears with all openness and brilliance according to our researches the origins of this book: Reddu'l-Muhtar Alâ Durri'l-Muhtâr, Fetâvâ Tenkîhi'l-Hâmidiyye, el-Fetâvâ el-Hindiyye, Kitâbu'l-İs'âf, el-Fetâvâ el-Hayriyye, el-Fetâvâ el-Ankaraviyye, el-Fetâvâ el-Hâniyye.Our research takes from an introduction, four parts and a consequense. In the introduction, we discuss political, economical and social position of period of Muhammed Kadri Pasha as a general line. We discussed in the first part the life of Kadri Pasha; in the second part, the position of foundations that are in the effect of menegarel reform and their experianses at the period Muhammed Ali Pasha in Egypt; in the third part we examinet the source of legislater departure, its stages and the changes because of this. In the last part we examined the "Kitâbu Kânuni'l-Adl ve'l-İnsâf Li'l-Kazâi Alâ Muşkilati'l-Evkâf". In the consequence we summaried the findings and results that we achieved during the studies