Sovyet propaganda animasyonlarında ideolojik söylem

Bu çalışmada, yaklaşık 70 yıllık bir süreçte faaliyetini sürdüren ve sistemli bir mekanizmanın ürünü olarak içinde bulunduğu siyasal ideolojinin etkilerini ve yansımalarını gösteren Sovyet animasyon sinemasının ideolojik söylemler üreterek Sovyetlerin siyasal tarihini ve toplumsal kültürünü yansıtan bir çeşit kültürel hafıza oluşturduğu irdelenmiştir. Tezin metodolojisinde içerik analizi ve söylem analizi yöntemleri bir arada kullanılmıştır. İlk yöntem olan içerik analizinde Juliet Corbin ve Anselm Strauss’un nitel verilerin analizi için önerdiği yöntemden yararlanılmıştır. Bu yöntemde birbirine benzeyen verilerin belli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirilmesi ve yorumlanması amaçlanmıştır. Ardından gelen söylem analizinde, içerik analizinde belirlenen temalar çerçevesinde her bir filmin oluşturduğu söylemler incelenmiştir. Burada da Teun A. van Dijk’in İdeolojik Söylem Analizi başlıklı makalesi dikkate alınmıştır. İçerik analizindeki bulgular doğrultusunda bir çerçeve oluşturulursa incelenen filmlerde “biz” ve “onlar” olarak iki ayrı grup oluşturulduğu, “onlar” anlatımının da iki unsur üzerine kurulduğu görülmüştür. Bunlar kapitalizm ve emperyalizm bağlamında oluşturulan Batı karşıtlığı ile faşizm bağlamında oluşturulan Nazi karşıtlığıdır. “Biz” anlatımı ise sosyalizmi ve komünizmi ön plana çıkarma, yayma ve kökleştirme üzerine kuruludur. Bu çerçevede veri olarak kullanılan filmlerin üç ana başlıkta birleştirilebileceği görülmüştür. Bu başlıklar “Kapitalizm ve Emperyalizm Karşıtı Filmler”, “Faşizm Karşıtı Filmler” ve “Sosyalizm ve Komünizm Övgüsü İçeren Filmler” olarak tespit edilmiştir. Söylem analizinde tek tek incelenen filmler de bu başlıklar altında toplanarak gruplandırılmış, belli temalar çerçevesinde her bir filmin oluşturduğu söylemler incelenmiştir. Kullanılan temalar; mekân, kişi-karakter, kostüm-aksesuar, iş hayatı-ekonomi, toplumsal özellikler-tarihsel olaylar, din, simge-marka, renk-ışık ve görsel dil-tekniktir. Bütün elde edilen bulgular ve yapılan çıkarımlar üzerinden düşünüldüğünde animasyonların, anlatıldığı ya da referans gösterdiği dönemi yansıtan belgeler olduğu görülmüştür. Bu açıdan bakıldığında Sovyetler Birliği’nin yaptığı propaganda faaliyetleriyle sadece mevcut siyasal fikirlerin ve ideolojilerin gelişmesini ve kalıcı olmasını sağlamadığı, ayrıca toplumda bir bellek ve kültürel hafıza oluşturduğu da söylenebilir.--------------------In this thesis, it was examined that the Soviet animation cinema, which had been active in about 70 years as an output of a systematic mechanism and showed the effects and reflections of the political ideology in which it was, generated ideological discourses and created a kind of cultural memory reflecting the political history and social culture of the Soviets. In the methodology of the thesis, content analysis, and discourse analysis methods were used together. In the content analysis, the method proposed by Juliet Corbin and Anselm Strauss for the analysis of qualitative data was used. This method aims to gather and interpret similar data within the framework of specific concepts and themes. In the subsequent discourse analysis, the discourses formed by each movie within the framework of the themes determined in the content analysis were examined. In this part, Teun A. van Dijk’s article titled Ideological Discourse Analysis has been considered. If a framework is formed in line with the findings in the content analysis, it was observed that in the films examined, two separate groups, namely “we” and “they”, were formed, and the expression “they” was based on two elements. These are anti-Westernism created in capitalism and imperialism, and anti-Nazism created in the context of fascism. The expression of “we” is based on promoting, spreading, and rooting socialism and communism. From this point of view, it has been seen that the films used as data can be combined in three main titles: “Anti-Capitalism and Anti-Imperialist Films”, “Anti-Fascist Films” and “Films with the Praise of Socialism and Communism.” In discourse analysis, the films analyzed one by one are also grouped under these titles, and the discourses formed by each film within the framework of particular themes are investigated. Used themes are location, person-character, costume-accessory, business life-economy, social features-historical events, religion, icon-brand, color-lighting, and visual language-technique. Considering all the findings and inferences, it is seen that animated films are documents reflecting the period in which they were produced and referenced. From this point of view, it can be said that with the Soviet Union’s propaganda activities, it had provided the development and permanence of existing political ideas and ideologies and created a memory and cultural memory in society