Gazzali’ nin alemin kıdemi meselesinde filozofları eleştirisi

ÖZETAlemin kadim mi, hadis mi olduğu meselesi, Allah-alem ilişkisi ve bu ilişki çerçevesinde gündeme gelen diğer kavramlar, hem felsefi hem de kelami düşüncenin merkezinde yeralmakta, metafizikten tabiata ve ahlaka kadar birçok alanda yapılan tartışmaları da belirlemektedir.Alemin kıdemini iddia ederek delilendiren ilk Grek filozofu Aristo'dur.Aristo alemin fiziksel yapısından yola çıkarak, kıdem iddiasını delillendirmiştir.Alemin kıdemi görüşünü delillendiren ikinci Grek filozofu Yeni-Eflatuncu Proclus'tur.Alemin yaratılmış olduğunu savunan İlahiyatçı John Phıloponus, her iki filozofu da redderek, kendi görüşünü delillendirmiştir.Onun reddiyesi ve delilleri, İslam kelamcıları tarafından kullanılmıştır.Aristo ve Yeni-Eflatuncu felsefelerin etkisiyle metafizik sistemlerini oluşturan Farabi ve İbn Sina, Allah-alem ilişkisini illet-malul ilişkisi olarak kabul etmişler, alemin varlığa gelişini, sudur teorisi ile açıklamışlardır.Filozofaların illiyet anlayışlarında, sebep-sonuç arasında zaman aralığı kabul edilmediği için, alemin kıdemi fikrine yol açtığı ileri sürülmüştür.Filozoflar alemin Allah tarafından yaratıldığını kabul etmekte, ancak Allah'ı tam bir illet olarak nitelendirdiklerinden, mefulünün zaman itibariyle ondan sonra kabul etmemektedirler.Alah ile alem arasında, kesin bir ayrım öngören kelamcılar, Allah'ı tek kadim varlık olarak kabul etmişler, alemin hudusundan yola çıkarak da Allah'ın varlığını delillendirmişlerdir.Alemin kıdemi fikrini alemin yaratıcısı olmamasını gerektirdiğinden reddetmişlerdir.Gazzali kendisine tekaddüm eden Eş'ari geleneği doğrultusunda, Kelam metafiziğine hasım saydığı, Aristocu ve Yeni-Eflatuncu formdaki metafiziği reddetmiştir. Filozofların illiyet anlayışını reddeden Gazzali'ye göre alem Allah'ın iradesi ile zaman içinde yaratılmıştır.Allah illet değil, iradeli faildir. Allah'ın varlığı da ancak alemi hadis kabul eden kelamcıların delilleriyle ispatlanabilir. SUMMARYIn the Greek Philosophy, Aristotle and Proclus who is a neo-platonic philosopher, affirmed that the world is eternal. The proofs of eternity formulated by Aristotle and Proclus, are rejected by John Philoponus who accept creation of the world. His refutations with his argument for creation used by İslamic theologians.İslamic philosophers Farabi and İbn Sina, were influenced by Aristotle and Neo-Platonic philosophy. They accept Plotinian theory of emanation, as the creator of the univers from whom the world emanates eternally. They also accept a causal relation between an eternally God and world. They rejected creation in time. Because the assumption of creation in time, requires changes in God. God must be unchangeable. According to Philosophers, since God is perfect, he must act eternally. He can't fail to perform the superior act and perform instead the lesser act.Ash'arites who are İslamic theologians, espouse creation in time. They rejected determinism, causal relation and eternıty of the world. Gazzali who is regarded as İslam's greatest theologian and as a refender of Orthodoxy, rejected philosopher's thesis. Gazzali remark that the metaphysics of Islamic Philosophers, although its claim to follow the same methods of Matematics, doesn't attain the same degree of evidence. In his book's wich is called Tehâfütü'l-Felasife, he attacks the philosophers on twenty points. The fırst problem is eternity of the world. Gazzali said that God created the world, by his will. Accordind to him God's will is completely undetermined. He rejected the theory of emanation. He denies necessary relation between cause and effect. According to Islamic Theologians and Gazzali, God who creates and re-creates the universe contınually follows a certain habit in His creation