Doğu Türkçesi Kur'ân Tefsiri (Zâriyât, Tûr, Necm, Kamer, Rahman, Vakıa ve Hadîd Sureleri) (inceleme-tenkitli metin-dizin-tıpkıbasım)

ÖZETTürk dilinin önemli tarihi dönemlerinden geniş bir coğrafyada ve zaman diliminde kullanılan ve en çok yazılı eserin verildiği Doğu Türkçesi dönemi, kültürel olarak da zengin dönemlerden birisidir. Türk dili tarihinin devamlılığı açısından büyük önem arz etmektedir. Eski Türkçe Dönemi’nin devamı niteliğinde olan Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi ve Tarihi Kıpçak Türkçesi dönemlerinin üzerine şekillenen Doğu Türkçesi, ortak yazı dili ve edebi dil konumunda 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar devam etmiştir. Tez çalışmamıza konu olan Doğu Türkçesi Kur’ân Tefsiri, Farsça el-Mevahibü’l-Aliyye adlı Kur'ân tefsirinin Doğu Türkçesine tercümesidir. Tefsir-i Hüseynî olarak da bilinen Farsça tefsirin tam adı el-Mevahibü’l-Aliyye Fî Tefsîri’l-Kelami’r-Rabbaniyye’dir. 15. yüzyılın sonunda Hüseyin Vaiz Kaşifî tarafından Farsça olarak yazılan eser Ali Şir Nevâyî’ye ithaf edilmiştir. Topkapı Sarayı nüshası 225a - 248b ve Konya Yusuf Ağa nüshası 569a - 594a arasında kalan Zariyat, Tur, Necm, Kamer, Rahman, Vakıa ve Hadid sureleri incelenmiştir. Tez çalışmamız “İnceleme”, “Tenkitli Metin”, Dizin” ve “Tıpkıbasım” olmak üzere dört bölümden ince meydana gelmektedir. “İnceleme” bölümünde Türk dilinde ilk çeviri faaliyetleri, Kur’ân’ın Türk diline çevirisi, Türk dilinde ilk Kur’ân çevirileri, Kur’ân çevirisi türleri, Doğu Türkçesi’nin tarihi gelişimi ve önemi, eserin dili ve sahası, ses bilgisi, yapı bilgisi, söz dizimi ve söz varlığı konuları incelenmiştir. “Metin” bölümünde eser transkripsiyon harflerine aktarılmış ve ilgili iki nüsha arasındaki farklılıklar belirtilmiştir. Metnin “Dizin” bölümü oluşturulup sözcüklere anlamlar verilmiştir. İki nüshanın görselleri “Tıpkıbasım” bölümüne eklenmiştir.--------------------ABSTRACTThe period of Eastern Turkish, which is used in a wide geography and time period, which is one of the most important historical periods of Turkish language, is the one where the most written works are given, is one of the culturally rich periods. Turkish language is of great importance for the continuity of its history. Eastern Turkish, which was formed over the periods of Karahanli Turkish, Khwarezm Turkish and Historical Kipchak Turkish, which is the continuation of the Old Turkish Period, continued from the 15th century to the 20th century as a common written and literary language.The study of our thesis is the translation of the Qur'anic exegesis called Persian al-Mevahibü’l-Aliyye into Eastern Turkish. The full name of the Persian tafsir, also known as Tafsir-i Hüseynî, is al-Mevahibü’l-Aliyye Fi Tefsîri’l-Kelami’r-Rabbaniyye. The work, written in Persian by Hüseyin Vaiz Kaşifî at the end of the 15th century, has been dedicated to Ali Şir Nevâyî.Zariyat, Tur, Necm, Kamer, Rahman, Vakia and Hadid surahs between Topkapi Palace 225a - 248b and Konya Yusuf Aga copy 569a - 594a have examined. This thesis study consists of four part as “Examination”, “Critical Text”, “Index” and “Facsimile ”. In the “Examination” part, first translation activities in Turkish language, translation of Qur'an into Turkish language, first translations of Qur'an in Turkish language, types of translation of Qur'an, historical development and importance of Eastern Turkish, language and field of work, phonetic characteristics, morphological, syntax and vocabulary. In the “Text” part, the work has been transferred to transcription letters and the differences between the two copies are indicated. “Index” section of the text have created and the meanings have given to the words. Images of the two copies have been added to the “Faximile ile section