Osmanlı Devleti’nin Lezgilerle ilişkileri (1700-1732)

ÖZETSerdar Oğuzhan Çaycıoğlu, Osmanlı Devleti’nin Lezgilerle İlişkileri (1700-1732), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2014.Lezgiler Kafkasya’nın en kadim halklarından birisidir. Dağıstan’ın güneyi ile Azerbaycan’ın kuzeyinde yerleşik bir halde olan Lezgiler, VIII. Yüzyılda Arapların Kafkasya’ya gelmesiyle birlikte Müslüman oldular. Sünnî bir topluluk olan Lezgiler XVI. Yüzyıla kadar Şirvanşahlar’ın yönetimi altında yaşadılar. Daha sonra Şiî Safevî Devleti’nin hakimiyeti altına girdiler. 1578-1590 yılları arasında geçici bir Osmanlı tabiiyetinden sonra tekrar İran’ın hakimiyetine girdiler. 1700 yılından itibaren Hacı Davud önderliğinde birleşerek Safevîlere karşı isyan hareketi başlatan Lezgiler, Şirvan’da bağımsız bir Lezgistan devleti kurmaya teşebbüs ettiler. Bu isyan sırasında Hacı Davud’un Şamahı’da bulunan Rus tüccarlarını öldürmesi, I. Petro’nun Lezgiler üzerine yürümesine neden oldu. Ancak Osmanlı Devleti’nin müdahale ederek Hacı Davud’u himaye etmesiyle birlikte, I. Petro Lezgiler üzerine yaptığı seferi durdurmak zorunda kaldı. Lezgi isyanları ve Afgan istilası sebebiyle Safevî Devleti’nin çökmesi üzerine, Osmanlı Devleti ve Rusya aralarında anlaşarak Safevîlerin elinde bulunan Kafkasya’yı paylaştılar. Bu olaylar sırasında iki devlet arasındaki görüşmeleri yürüten elçilerin faaliyetleri ve Lezgilerin bağımsız bir devlet kurma yolunda Bâbıâli’yle olan ilişkileri çalışmanın muhtevasını oluşturmaktadır. Ayrıca Lezgi adının etimolojisi ve bu ismin hangi toplulukları kapsadığı, Lezgilerin yaşadıkları bölgeler, nüfusları, dilleri ve ekonomileri de çalışmada ele alınan konular arasındadır. Öte yandan Lezgilerin Türklükle herhangi bir münasebetlerinin olup olmadığı ve Osmanlı Devleti’nin Gürcistan hâkimiyeti döneminde (1723-1732) gerçekleşen Lezgi saldırıları da incelenmiştir. Anahtar kelimeler:Osmanlı Devleti, Rusya, Lezgiler, Kafkasya, Dağıstan, Hacı Davud.ABSTRACTSerdar Oğuzhan Çaycıoğlu, The Relations of the Ottoman Empire with the Lezgis (1700-1732), Institute of Turkish Studies, Marmara University, Postgraduate Thesis, Istanbul 2014.Among the ancient groups of the Caucasian are the Lezgi people. The Lezgis, who inhabit the southern region of Daghestan and the northern Azerbaijan, converted to Islam in the VIII. Century, when the Arabs first established themselves in the Caucasus. The Lezgis, who are predominately Sunni Muslims, have lived under the rule of the Shirvanshahs until the XVI. Century. They then came under rule of the Shi’i Safavids. After a short-lived Ottoman rule between 1578-1590, the Persian Safavids regained control of the region. Having united under the leadership of Hadji Davud in 1700 to revolt against the Safavids, the Lezgis attempted to build an independent state in Shirvan. The killing of the Russian merchants by Hadji Davud in Shamakhy during the revolt has caused Peter I (Peter the Great) to go to war against the Lezgis. Owing to the Ottoman intervention in the affair, however, Peter I was forced to abandon his campaign against the Lezgis. The collapse of the Safavids due to the Lezgi and Afghan revolts permitted the Ottomans and the Russian to claim lands in Caucasian.This study seeks to reveal the activities carried out by the ambassadors of the two countries and the relations the Lezgis have established with the Ottomans in their efforts to build an independent state. The study also deals with the origin of the name Lezgi, the regions they have inhabited, their population distribution, the languages they speak as well as their economic situation now and then. Whether the Lezgis share any historical roots with the Turks and the attacks launched by the Lezgis on the Ottoman lands in Georgia (1723-1732) have been examined, also.Keywords: Ottoman Empire, Russia, Lezgis, Caucasian, Daghestan, Hadji Davu