Mustafa b. Abdullah el-vânî’nin insan fiillerine dair risâlesinin tahlil, tahkik ve tercümesi

Bu çalışmada, Osmanlı âlimi olan Mustafa b. Abdullah el-Vânî’nin kulların fiilleri ve cebr-kader konularına dair kaleme aldığı el yazması eserin incelenmesine yer verilmektedir. Çalışma, giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde müellifin biyografisini ve eserin ikinci nüshasını ararken izlenilen yol açıklanmıştır. Birinci bölümde risâlenin içeriğiyle bağlantılı üç başlıktan bahsedilmiştir. İkinci bölümde ise risâlenin tahlil, tahkik ve tercümesi verilmiştir.Eser, Osmanlı döneminde yazılmış irâde, kaza ve kader risâlelerinin bir türünü oluşturmaktadır. İtikat ve inanç esaslarına dayalı meselelere ayete dayalı çözüm getiren metinlerden biridir. Öte yandan Sadrüşşerîa ve Beyzâvî’nin Osmanlı uleması üzerindeki etkilerinin iz sürülmesi açısından önemli veriler sunmaktadır. Bu anlamda mukaddimât-ı erbaa metninin, ulemanın kaza ve kader anlayışında; Envârü’t-tenzîl hâşiyelerinin ise metinlerin telif yönteminde oluşturduğu etkinin gözlemlenmesi açısından iyi bir örnektir. Hüsün-kubuh, cebr-kader, halk-kesb ayrımı ve teklif konusu risâlenin önemli konularındandır. Bu çalışma, küçük hacimde olan müteahhirîn dönem kelâm metinlerinin ayet tefsiri risâleleriyle ilişkisine işaret etmektedir. Ayrıca 18. yy’da başlayan Mâtürîdîlik vurgusunun anlaşılmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır.--------------------In this study, the Mustafa b. Abdullah el-Wani’s manuscript on acts of servants and cebir and fate one of the Ottoman period scholars, has been examined. The study consists of introduction and two main parts. In the introduction, the path followed when searching for the biography of the author and the second copy of the work is explained. In the first chapter, three titles related to the content of the epistle are mentioned. In the second part, the analysis, investigation and translation of the epistle are given.The manuscript is a type of tracts on will, accident and destiny written in the Ottoman period. The work provides important information in terms of tracing the effects of Sadr al-Shariah and al- Baydawi on Ottoman scholars. It is one of the texts that bring solutions based on verses to the issues related to the principles of faith and belief. The text of al- muqaddimat al-arbaa affected scholars' understanding of accident and destiny. Hashiyah ala Anwar al-Tanzil influenced the copyright method of the works. The treatise is a good example of these two facts. Husn-qubh, jabr-destiny, creation, kasb and ethichs are important subject of the epistle. This study points out the relationship between the late period kalam texts and the epistles of verse interpretation and aims to contribute to the understanding of the emphasis on Maturidism starting in the 18th century