İstanbul’da toplumsal hareketlilik

İstanbul'da Toplumsal Hareketlilik (1742-1765) adını taşıyan bu çalışma, mevcut tarihi kaynakların sunduğu verileri sosyolojik açıdan değerlendirmeye matuf bir çabanın ürünüdür. Bu çalışmada, Ahkâm Defterleri'nden hareketle 1742-1765 yıllarında İstanbul'da vuku bulan nüfus hareketlerinin sebep ve sonuçları tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırma, başlıca iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Toplumsal Hareketlilik başlığı altında konu ile ilgili mevcut sosyolojik birikim özetlenmiştir. Daha sonra, Osmanlı Toplum Yapısı ve Toplumsal Hareketlilik başlığı altında, Osmanlı toplum yapısının temel özellikleri, toplumsal hareketlilik olgusu ile ilişkilendirilerek belirginleştirilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın birinci bölümü bir bütün halinde konu ile ilgili teorik zemin olarak nitelenebilir. Araştırmanın ana gövdesini oluşturan ikinci bölümde ise, iki kısım halinde, İstanbul-Taşra ve Taşra-İstanbul eksenli olarak cereyan eden nüfus hareketleri incelenmiştir. İstanbul mahreçli hareketliliğin, başlangıç noktası ile irtibatını saklı tutan döngüsel bir mahiyeti haiz olduğu tespit edilmiştir. Taşra mahreçli hareketlilik ise, şahısların toplumsal yapı tarafından kendilerine tahsis edilen konumu değiştirmeye matuf girişimlerinin ifadesi olmuştur. XVIII. yüzyılın ortalarında gözlenen, zirai alanlardan İstanbul'a yönelik nüfus hareketlerine, savaş harcamalarının yol açtığı ağır vergiler ve Celali isyanlarının doğurduğu güvensizlik ortamı sebebiyet vermiştir. Netice itibarıyla nüfus dengesi bozulmuş; zirai alanda iş gücü açığı ve buna bağlı olarak gelir düşüşü, İstanbul'da ise bir nüfus baskısı ve asayişsizlik oluşmuştur. Summary of the Dissertation which is Named The Social Mobility in İstanbul (1742-1765) The research which is named The Social Mobility in İstanbul (1742-1765) is an outcome of an effort which aimed to analyse the data of existing historical sources with a sociological view point. According to Ahkâm registrations, it has been tried to identify the reasons and results of the population mobility which was occured in İstanbul. The research consist of two main parts. The first part has been summarized the existing sociological literature related to the matter under the title of the Social Mobility. Then it has been tried to clarify the fundemental aspect of the social structure and the social mobility of the Ottoman Empire, under the title of the Social Mobility and the Sructure of the Ottoman Empire. The first part of the research can be identified as a theoretical base of the main subject. The main part of the research which is the second part, has two sections in which was outlined the analysis of the population movement from provinces to İstanbul and İstanbul to provinces. It has been worked out that the mobility from İstanbul has cyclical nature that has maintained its relation to the starting point. The mobility from provinces to İstanbul has been an expression of the attempts that the people has attempted to change the status which has been appropriated themselves by the social sructure. The mobility from the provinces to İstanbul which was observed in the midst of the XVIIIth century were the result of the heavy tax payment which were the outcome of the expenditure of the wars and the insecurity and the distrust after the Celali revolts. Consequently the stability of the population has been deteriorated and the income decreased after the need of labour force increased in the agricultural area while the population was increased and the unrest on the population was occured in İstanbul