Faaliyet tabanlı maliyetleme ve hizmet sektörü işletmeleri üzerine bir uygulama

ÖZETDünyada ekonomik ve teknolojik alanlarda son yıllarda çok hızlı gelişmeler olmuş, bu gelişme imalat teknolojisinde de kendini göstermiştir. Bilgisayarların kullanılmaya başlanması önceleri sadece el emeğiyle yapılabilen birçok işlemin daha hızlı, daha kaliteli ve daha doğru biçimde yapılmasını sağlamıştır. Böyle bir ortam da üretilen mamul ve hizmetlere doğrudan yüklenebilen maliyetlerin payını azaltmış, önceleri dolaylı olarak yüklenebilen maliyetlerin niteliklerinde değişiklik olduğu gibi paylarını da arttırmıştır.İşletmelerde ileri üretim teknolojilerinin kullanılmasıyla geniş ölçüde uygulama alanı bulan bilgisayar kontrollü üretim teknolojilerinin maliyetler üzerindeki etkileri 80'li yıllarda çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Bu araştırmalarda genel olarak üç temel amaç ön plana çıkarılarak şu üç yaklaşımdan bahsedilmiştir:1. Global rekabet ortamında daha sağlıklı kararlar almayı kolaylaştıracak yaklaşımlar,2. Kaynak kullanımında kayıpları azaltıp etkinliği artırmaya yönelik yaklaşımlar,3. Birim maliyetlerin daha sağlıklı hesaplanmasına yönelik yaklaşımlar.Bu yaklaşımların çıkış noktasını, geleneksel maliyet yöntemlerinin bugünün teknolojik ortamında yetersiz kalışı oluşturmaktadır.Günümüzde kısa sürelerde daha yüksek kalitede ve daha çeşitli mamuller üretebilen işletmeler, rakipleriyle rekabet edebilmekte, kârlılıklarını artırabilmektedirler. Önceleri amaç, az sayıda mamul çeşidiyle, fakat çok miktarda üretimle daha fazla kâr elde etmek iken, yeni ortamda amaç, daha küçük partiler halinde fakat daha kaliteli ve daha fazla mamul çeşidini düşük maliyetlerle piyasaya sunmak ve böylece kârlılığı arttırmaktır.Bu değişiklik de toplam maliyetler içinde mamul birimlerine önceleri dolaysız olarak yüklenebilen maliyetlerin payını azaltmış, dolaylı olarak yüklenebilen maliyetlerin payını ise artırmıştır. Tabii ki bu durumda da maliyetlerdeki yapısal değişim bu maliyetlerin mamuller ile ilişkilendirilmesi konusunda farklı yöntem arayışlarını zorunlu kılmıştır.Gelişen teknolojiye bağlı olarak, işletmelerde mamul tasarımından başlayıp satış sonrası hizmetleri de kapsayan uzun bir zaman dilimi içerisinde ve değişik aşamalarda birçok yeni faaliyet veya işlem ortaya çıkmıştır. Bu yeni faaliyetlere bağlı olarak oluşan maliyetlerin mamullere yüklenmesi sürecinde eski yöntemlerin kullanılması da hatalı yönetim kararlarına neden olabilmektedir.Bu sorun 80'li yıllardan itibaren A.B.D.'de de üzerinde en çok durulan ve tartışılan konulardan biri olmuş ve yukarıda bahsi geçen çeşitli yeni yaklaşımlar geliştirilmeye çalışılmıştır.Herhangi bir maliyet yönetim sisteminde amaç, yönetime zamanında ve amaca uygun bilgi sağlamaktır. Bu bilgi, mamul üretiminde ve hizmet sağlanmasında işletme kaynaklarının daha iyi yönetilmesini sağlar ve işletmenin maliyet, kalite ve kârlılık yönünden rekabet edebilme özelliğini arttırır.Maliyet yönetimi yaklaşımı çerçevesinde daha sağlıklı birim maliyetinin hesaplanabilmesinde kullanılan yöntemlerden birisi de faaliyet tabanlı maliyetleme (FTM) yöntemidir.FTM kârlılık, işgücünden faydalanma, dağıtım kanalları ve diğer yönetim sorunları gibi faktörleri içine alarak faaliyet tabanlı yönetimi (FTY) de kapsamıştır.Özetle FTM yaklaşımında kaynakları faaliyetlerin tükettiği ve bu nedenle de oluşan maliyetlerin mamullere o mamul üretilirken gerçekleştirilen faaliyetlerden hareketle dağıtılmasının daha uygun olduğu savunulur. FTM yöntemine dayalı maliyet sisteminde, faaliyetlerin tükettiği kaynakların bileşimiyle oluşan ürünlere ilişkin faaliyetlerin maliyetlerini izlemek için daha çok maliyet dağıtım anahtarı kullanmak suretiyle daha doğru ve gerçekçi maliyet hesaplaması yapılmaya çalışılmaktadır.FTM, özellikle 90'lı yılların geliştirilen bir yöntemi olarak ortaya çıkmış ve öncelikle üretim işletmeleri üzerinde ve özellikle A.B.D.de uygulamaya konulmuştur. R.Cooper ve Robert S. Kaplan bu konuda öncülük etmişlerdir. Sistemin hizmet işletmelerinde uygulanabilirliği ise William Rotch tarafından sağlanmıştır.Günümüzün gelişen dünyasında yeni olan bu konunun ülkemizde de çeşitli endüstri kollarında uygulamalarına yer verilerek geliştirilebileceği ve söz konusu endüstri kollarında kârlılığın artırılabileceği savunulmaktadır. Geleneksel sistemlerin yetersiz kaldığı durumlarda, FTM'nin kullanılması işletmelerimizin alacağı stratejik kararlarda kendilerine ışık tutacak ve böylece işletmelerimiz alacağı kararlarda daha sağlıklı maliyet bilgilerinden hareket edebilecekler, sonuçta da gerek ulusal pazarlarda gerekse de uluslararası pazarlarda hem rekabet güçleri artacak hem de kârlılıkları artacaktır.Bu noktada geleneksel sistemlerin yetersiz yönlerine bir çözümleme arayışıyla olarak ortaya çıkan FTM yaklaşımının benimsenmesi ve buna dayalı sistemin gerek üretim gerekse de hizmet işletmeleri için geliştirilmesi, mamul maliyetlerinin daha sağlıklı hesaplanmasında işletmeler açısından oldukça yararlı olacak ve işletme yöneticilerinin stratejik kararlar alırken gereksinim duydukları bilgileri de sistem üretebilecektir