Kütahya kazası Börekçiler, Ma’ ruf, Hisaraltı, Paşam, Şehre Küstü mahallelerinin temettuatına dayanılarak idari, iktisadi ve sosyal yapı

ÖZETTanzimatla birlikte Osmanlı maliyesinin ıslahını ve halktan adil vergi toplanmasını sağlamak amacıyla düzenlenen temettü defterlerinden Kütahya şehrinin XIX. yüzyıldaki sosyal, ekonomik ve demografik yapısıyla ilgili önemli bilgiler elde edilmektedir. Kütahya'nın merkez mahallelerinden olan Börekçiler, Ma'ruf, Hisaraltı, Paşam ve Şehre Küstü Mahalleleri'nin 1261/1845 sayımlarına âit defterleri tezimizin konusunu teşkil etmektedir. Bu mahallelerden sadece Şehre Küstü Mahallesi'nde gayr-i müslim reaya olup, diğer mahalleler tamamen müslüman nüfustan müteşekkildir. Hâne reislerini mesleklerine göre; ticaretle uğraşanlar, taşımacılıkla uğraşanlar, zenaat sahipleri, esnaf, ziraatle uğraşanlar, görevliler, işçiler ve mesleği olmayanlar şeklinde tasnif etmek mümkündür.İncelediğimiz mahallelerin toplam geliri 121312 kuruş olup; bunun 44275 kuruşu Börekçiler, 18116 kuruşu Ma'ruf, 3074 kuruşu Hisaraltı, 20092 kuruşu Paşam ve 35755 kuruşu ise Şehre Küstü Mahallesi'ne âittir. Halktan virgü-yi mahsûsa ve öşür olmak üzere iki çeşit vergi alınmakla beraber katolik ve Ermeni reayanın yaşadığı Şehre Küstü Mahallesi'nde bunlara ek olarak cizyenin de alındığını görüyoruz. Börekçiler Mahallesi'nin toplam gelirinin yaklaşık % 16'sını, Ma'ruf Mahallesi'nin % 8'ini, Hisaraltı Mahallesi'nin % 18'ini, Paşam Mahallesi'nin % 12'sini, Şehre Küstü Mahallesi'nin ise % 17'sini devlete vergi olarak ödediği tespit edilmiştir.Tarım ve hayvancılık genellikle ailenin ihtiyaçlarını karşılayacak ölçüde yapılmakla beraber, bazı hâne reislerinin geçimlerini bu yolla temin ettikleri muhakkaktır. Ziraî toprağın mahallelere göre dağılımına baktığımızda Börekçiler Mahallesi'nde 329 dönüm, Ma'ruf Mahallesi'nde 146,5 dönüm, Hisaraltı Mahallesi'nde 16,5 dönüm, Paşam Mahallesi'nde ise 118 dönüm tarım arazisinin olduğu görülmektedir. Şehre Küstü Mahallesi'ne âit kayıtlarda ise tarımsal faaliyette bulunulduğuna ilişkin bir bilgi yoktur.Kütahya şehrinin sosyal, ekonomik ve demografik yapısıyla ilgili daha kapsamlı ve kesin sonuçların, şehre âit diğer defterler üzerinde yapılan çalışmaların tamamlanmasıyla elde edilebileceği muhakkaktır