İbn Arabi’nin Hal’u’n-na’ leyn Şerhi : tahkik ve değerlendirme

ÖZETEndülüslü sûfî İbn Kasî’nin (ö. 546/1151) Hal’u’n-na’leyn’ine İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) tarafından yapılan şerhin edisyon-kritiği çerçevesinde hazırladığımız bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmamızın “İbn Kasî ve Muhîti” başlığını taşıyan ilk bölümünde öncelikle İbn Kasî ve Mürîdûn hareketinin Endülüs tasavvuf târihindeki konumu belirginleştirilmeye çalışılmış ve Hal’u’n-na’leyn’in yazıldığı sosyal-siyâsal ortamın kapsamlı bir şekilde değerlendirmesine yer verilmiştir. İkinci bölüm olan “Hal’u’n-na’leyn ve İbnü’l-Arabî” başlığı altında ise Hal’u’n-na’leyn’in yazmaları, neşirleri, şerhleri, muhtevâsı, temel kaynakları ve tasavvuf târihindeki etkilerinin izi sürülmüş; ayrıca ilgili literatürde kendisine dönük yapılan başlıca eleştirilere değinilmiştir. Bu kısımda İbnü’l-Arabî’nin yaptığı şerhin genel özellikleri ve muhtevâsı da tanıtılmıştır. “Hal’u’n-na’leyn Şerhi -Tercüme ve Tahkik-” başlıklı üçüncü bölümde, önce şerhin nüshalarının tavsif ve değerlendirmesiyle birlikte tahkik ve tercümede tarafımızca gözetilen ilkeler üzerinde kısaca durulmuş; ardından İbnü’l-Arabî’nin Hal’u’n-na’leyn şerhinin eldeki mevcut yazmalardan hareketle yapılan tenkitli metnine ve tercümesine yer verilmiştir. Bu çalışmanın bir sonucu olarak Endülüs tasavvuf târihi bağlamında adı sıklıkla anılan İbn Kasî hakkındaki literatür, alanla ilgili çalışmalar ve bakış açılarına göre yeniden ele alınmış olup, İbnü’l-Arabî’nin bugüne dek yazma hâlinde kalmış, bu yüzden de tam anlamıyla değerlendirilmemiş Şerhu Hal’i’n-na’leyn adlı eseri araştırmacılar için ulaşılabilir hâle getirilmiştir. Böylece ilgili literatürdeki bâzı bilgi yanlışlıkları ve spekülatif yorumlar yeniden gözden geçirilme ihtiyâcı duyacak, İbnü’l-Arabî’nin tasavvufî tavrıyla ilgili temel kabullerden biri üzerine derinleşebilme imkânı bulunacaktır.Anahtar Kelimeler: Endülüs, İbn Kasî, İbnü’l-Arabî, Hal’u’n-na’leyn, Hal’u’n-na’leyn Şerhi.ABSTRACTThis study, which we prepared within the framework of the critical edition of the Ibn al-‘Arabī’s (d. 638/1240) commentary on Khal‘ al-Na‘layn by Ibn Kasî (d. 546/1151) -a renowned Andalasuian sufi-, consists of three chapters. I tried to clarify in the first, “Ibn Qasī and His Milieu”, the place of Ibn Qasī and the Murīdūn Movement within the Andalusian Sufi history, and to give a detailed explanation concerning the socio-political atmosphere in which Khal‘ al-Na‘layn was written. In the second chapter, “Khal‘ al-Na‘layn and Ibn al-‘Arabī”, the manuscripts, editions, commentaries, content, and main sources of Khal‘ al-Na‘layn as well as its influence on sufi history were elaborated. Moreover, I have discussed the main critiques concerning this work within the relevant literature. In this section, the main features and content of the commentary by Ibn al-‘Arabī is introduced as well. In the third chapter, “The Commentary of Khal‘ al-Na‘layn -Translation and Critical Edition”, I tried to classify and evaluate the copies of the commentary, and to explain briefly the principles taken into account during the translation process. Then, I prepared a critical edition and translation of the work on the basis of the existing manuscripts. An important outcome of this study is that the literature concerning Ibn Qasī (who is frequently mentioned in the context of history of sufism in al-Andalus) is re-examined in accordance with the studies and points of view related to this field. Moreover, Ibn al-‘Arabī’s Sharh Khal‘ al-Na‘layn, which has remained in the form of a manuscript and thus never been evaluated fully, was made accessible for the researchers. As a matter of fact, a great deal of misinformation and speculative comments related to the mentioned literature will have to be re-evaluated, and there will be a possibility to delve into one of the basic considerations about Ibn al-‘Arabī’s standpoint concerning sufism.Keywords: Islamic Spain, Ibn Qasī, Ibn al-‘Arabī, Khal‘ al-Na‘layn, Commentary on Khal‘ al-Na‘layn