William Henry Abdullah Quıllıam’ın pan-islamist (islam birliği) faaliyetleri (1891-1908)

ÖZET William Henry Abdullah Quilliam (1856-1932) şair, avukat, büyükelçi, İslam âlimi, gazeteci ve lider, İngiltere’deki ilk caminin ve İslamî merkezin kurucusu olarak bilinmektedir. Hristiyanlıktan İslam’a ihtida eden Quilliam, Britanya’da İslam’ın ilerlemesinde etkili olmuştur. Onun yazıları ve kurduğu yardım müesseseleri vesilesiyle birçok İngiliz ihtida etmiştir.Kraliyet donanmasında amiral olan Kaptan John Quilliam’ın torunu olan William Henry Quilliam, 1856 yılında Liverpool’da, varlıklı bir saat yapımcısı bir ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. William Henry Quilliam kısa sürede meşhur bir avukat oldu ve kuzey İngiltere’nin en büyük avukatlık şirketlerinden birini kurdu. 1883 yılında Güney Fransa, Cezayir, Tunus ve Fas ziyareti akabinde İslam’ı tanıdı ve Müslüman olarak Abdullah ismini aldı. Liverpool’a dönüşünü müteakip, Şeyh Abdullah Quilliam olarak kitleler arasında İslam’ı yaymaya başladı. Quilliam birçok kimsenin hidayetinde etkili oldu, bu kimseler arasında metodist olan annesi, oğulları, meşhur bilim adamları ve entelektüeller sayılabilir. Quilliam’ın başyapıtı olan The Faith of Islam (İslam İnancı) isimli kitabı kısa sürede geniş kitleler tarafından tanındı ve üçüncü baskısını yaptı, akabinde bu kitap on üç dile çevrildi. Bu kitabın o dönemde Osmanlıca’ya olan bir çevirisi de Din-i İslam adıyla Mahmud Esad Efendi tarafından kaleme alındı. Bu eseri vesilesiyle Quilliam’ın namı bütün İslam dünyasına yayıldı. Osmanlı Devleti, İran, Fas ve Afganistan’ın liderleri onu çokça taltif ettiler. Sultan II. Abdülhamid’in ilgisini çeken Quilliam, onunla birçok kez görüşme imkânı elde etti ve bu görüşmeler neticesinde Quilliam’a birtakım görevler verildi. Civarında yaklaşık olarak yüz Müslümanın yaşadığı Liverpool İslam Cemiyeti ve Camii, Abdullah Quilliam tarafından İngiltere’nin ilk camisi olarak, Liverpool’un Brougham Terrace semtinde kuruldu. Akabinde bir Müslüman Koleji açılarak gerek Müslümanlar ve gerekse gayr-i müslimlere yönelik dersler verildi. Abdullah Quilliam’ın haftalık tartışma ve edebiyat toplantıları tertiplendi, bu toplantılara birçok gayr-i müslim entelektüel katıldı ve bu vesileyle yüz ellinin üzerinde İngiliz İslam’a girdi. Aktif bir yazar ve düşünür olan Abdullah Quilliam 1893’ten 1908’e kadar The Crescent (Hilal) isimli haftalık bir gazete ve The Islamic World (Âlem-i İslam) isimli aylık dergi çıkarttı. İslam dünyasıyla yakından ilgilenen Abdullah Quilliam, bu eserlerinde Müslümanların sorunlarını dile getirerek onlara çözüm önerileri sundu. Aynı zamanda burada yazdığı makalelerle İslam Birliği düşüncesini de paylaşan Abdullah Quilliam, Osmanlı Hilafetinin meşruiyetini savunarak tüm Müslümanların halife etrafında birleşmesi gerektiği tezini savundu. Quilliam’ın tüm bu çalışmaları Liverpool’dan 1908’de ayrıldığında sonlandı. Bu tezde XIX. yüzyıl İngiltere’sinde Müslüman olmuş William Henry Abdullah Quilliam’ın hayatı ve onun İslam Birliği düşüncesi incelenerek onun Pan-islamist faaliyetleri ortaya konulmak istenmiştir.Anahtar Kelimeler: William Henry Abdullah Quilliam, İslam Birliği, Liverpool İslam Cemiyeti, Liverpool Camii, The Crescent, The Islamic World.ABSTRACTWilliam Henry Abdullah Quilliam (1856-1932) is known as a poet advocate, ambassador, Islamic scholar, reporter and a leader and the founder of the first mosque and the Islamic Center in The United Kingdom. Quilliam who converted to Islam became an effective man in the progress of Islam in Britain. Via the writings of him and the relief agencies he established many British people converted.William Henry Quilliam, the grandson of Shipmaster John Quilliam who was an admiral in Royal Navy was born in Liverpool in 1856 as the son of a wealthy watch maker family. He became a well-known advocate and established the greatest law company of The North Britain. After his visit to Southern France and some northern Africa muslim countries in 1883 he converted to Islam and took the muslim name Abdullah. Upon his arrival at Liverpool, he tried to spread Islam.He led to the conversion of many people among whom his mother a Methodist, his sons, some famous scholars and intellectuals. The Faith of Islam, his masterpiece became a well-known book among the people in a short time and in time was printed for the third time and translated into thirteen languages. The book was translated as well into Ottoman Turkish under the title of Din-i İslam by Mahmud Esat Efendi. Via this work of him, he became a well-known person in Islamic World. He was rewarded by the sovereigns of Iran, Afghanistan and Maghrib and also he attracted Ottoman Sultan Abdulhamid II and had lots of opportunities of meeting him and as a result of these meetings he was given some tasks by The Ottoman Sultan and The Caliph.Liverpool Muslim Institute and the Mosque about where approximately a hundred muslims lived was established in Brougham, Liverpool as the first mosque in Great Britain. Subsequently, a school for muslims was founded and some lessons for both muslims and non-muslims were given there. Additionally, some weekly religious and literary lectures of Quilliam were organised there and with the help of these organizations more than one hundred and fifty British men converted to Islam.As an active author and a thinker Quilliam published some weekly and monthly periodicals such as The Crescent and The Islamic World. In these periodicals, Quilliam who was deeply interested in Islamic World wrote about the problems of the muslims in the world and suggested some solutions of him for these problems. Within his articles he always supported the thought of Islamic Union and defended the opinion that all the muslims in the world must unite around the Ottoman Caliph. However, all of his studies were over when he left Liverpool in 1908.In this thesis, the Pan-islamist activities of Abdullah Quilliam are presented by examining the life and the Islamic Union ideal of him.Key Words: William Henry Abdullah Quilliam, Islamic Union, Liverpool Muslim Institute, Liverpool Mosque, The Crescent, The Islamic World